Legal Insight
Ιανουάριος 2025
Γιώργος Κεφαλάς, ΜΔΕ (mult.), M.Sc.
Περίληψη: Πεδίο έντασης μεταξύ της διοίκησης και των μετόχων, συνήθως της μειοψηφίας, σε μία ανώνυμη εταιρεία αποτελεί συχνά το ύψος των αμοιβών που καθορίζεται για τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου για υπηρεσίες διοικητικής φύσης που παρέχουν στην εταιρεία. Για τον σκοπό αυτό, προβλέπεται από τον εταιρικό νόμο συγκεκριμένη διαδικασία για τον καθορισμό των αμοιβών των μελών του Δ.Σ., ενώ, παράλληλα, καθορίζεται και δυνατότητα προσφυγής στο δικαστήριο από τη μειοψηφία για τη μείωση της εγκριθείσας εκάστοτε αμοιβής. Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε τόσο τη διαδικασία έγκρισης της αμοιβής από τη Γ.Σ., όσο και τα κριτήρια καθορισμού της τελικά από το δικαστήριο.
1. Εισαγωγή
Το ζήτημα του καθορισμού των αμοιβών των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ αυτών και της εταιρείας. Αυτό διότι τα μεν μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου θα επιδιώκουν να λάβουν όσο το δυνατόν υψηλότερη αμοιβή για τις παρεχόμενες από αυτά υπηρεσίες τους, σε βάρος, όμως, του ποσού του μερίσματος που θα διανέμεται τελικά στους μετόχους της εταιρείας. Για τον λόγο αυτό, ο νομοθέτης δεν κατέλειπε την απόφαση αυτή στο ίδιο το Δ.Σ., αλλά παραπέμπει σχετικά στον νόμο, το καταστατικό, την πολιτική αποδοχών της εταιρείας ή σε ειδική απόφαση της Γενικής Συνέλευσης.
Παρέχεται δε επιπλέον και η δυνατότητα προσφυγής στο δικαστήριο προς τον σκοπό της προστασίας της μειοψηφίας σε περίπτωση έγκρισης υπέρογκων αμοιβών προς τα μέλη του Δ.Σ.. Η δυνατότητα αυτή αποτελεί ένα ακόμη όπλο στη φαρέτρα της μειοψηφίας (βλ., μεταξύ άλλων, και το δικαίωμα προς διενέργεια έκτακτου ελέγχου εδώ, καθώς και το δικαίωμα ενημέρωσης του μετόχου εδώ), με σκοπό την προστασία της από αυθαίρετες ενέργειες της πλειοψηφίας (βλ. σχετικά με τις καταχρηστικές ενέργειες της πλειοψηφίας εδώ).
2. Οι προϋποθέσεις για τη χορήγηση αμοιβής στα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου.
Καταρχάς, πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στις αμοιβές που λαμβάνει το μέλος του Δ.Σ. για υπηρεσίες οργανικής φύσεως που προσφέρει στην εταιρεία από τις αμοιβές για υπηρεσίες που παρέχει στην εταιρεία βάσει ειδικής σχέσης, λ.χ. σύμβασης εργασίας, έργου ή εντολής. Στην τελευταία αυτή περίπτωση, - που δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος άρθρου – δεν εφαρμόζονται οι προϋποθέσεις της διάταξης του άρθρου 109 του ν. 4548/2018, αλλά η σύμβαση κρίνεται κατά τους όρους του νόμου σχετικά με τις συμβάσεις που καταρτίζει η εταιρεία με συνδεδεμένα μέρη (βλ. άρθρα 99-101 του ν. 4548/2018).
Περαιτέρω, ως προς την αμοιβή που λαμβάνει μέλος του Δ.Σ. για οργανικής φύσης υπηρεσίες, πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στις αμοιβές που καταλογίζονται στα έξοδα διοικητικής λειτουργίας της εταιρείας και στις αμοιβές που συνίσταται σε συμμετοχή στα κέρδη της εταιρικής χρήσης.
- Αμοιβές που καταλογίζονται στα έξοδα διοικητικής λειτουργίας της εταιρείας
Η διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 109 του ν. 4548/2018 ορίζει ότι η αμοιβή πρέπει να προβλέπεται στον νόμο ή στο καταστατικό ή στην πολιτική αποδοχών της εταιρείας. Σε αντίθετη περίπτωση, η αμοιβή θα πρέπει να εγκριθεί με ειδική απόφαση της Γ.Σ. (που είναι και το πλέον σύνηθες). Όπως, μάλιστα, αναφέρεται στη διάταξη της παραγράφου 2 του άρθρου 131, στην περίπτωση αυτή η Γ.Σ. αποφασίζει με φανερή ψηφοφορία. Εφόσον δεν προβλέπεται διαφορετικά στο καταστατικό της εταιρείας, η απόφαση λαμβάνεται από τη Γ.Σ. με τη συνήθη απαρτία και πλειοψηφία.
- Αμοιβές που συνίστανται σε συμμετοχή στα κέρδη της χρήσης
Στην περίπτωση αυτή, απαιτείται να υπάρχει συγκεκριμένη πρόβλεψη στο καταστατικό της εταιρείας, που επιτρέπει την παροχή αμοιβής στα μέλη του Δ.Σ. με τον τρόπο αυτό. Εφόσον υπάρχει σχετική πρόβλεψη, ο καθορισμός του ύψους της αμοιβής γίνεται από τη Γ.Σ. που αποφασίζει με τη συνήθη απαρτία και πλειοψηφία. Ορίζεται δε ρητά στον νόμο (άρθρο 109 παρ. 2) ότι η αμοιβή αυτή λαμβάνεται από το υπόλοιπο των καθαρών κερδών που απομένει μετά την αφαίρεση των νόμιμων κρατήσεων για το τακτικό αποθεματικό και για τη διανομή του ελάχιστου μερίσματος υπέρ των μετόχων. Υπενθυμίζεται ότι η κράτηση για το τακτικό αποθεματικό ανέρχεται σε ποσοστό 1/20 (5%) επί των καθαρών κερδών της χρήσης, ενώ το ελάχιστο μέρισμα ορίζεται σε ποσοστό 35% των καθαρών κερδών (μετά την αφαίρεση των κρατήσεων για σχηματισμό τακτικού αποθεματικού και των λοιπών πιστωτικών κονδυλίων της κατάστασης αποτελεσμάτων που δεν προέρχονται από πραγματοποιημένα κέρδη). Ωστόσο, γίνεται δεκτό ότι η απόφαση της Γ.Σ. (με αυξημένη απαρτία του ½ και πλειοψηφία του 80% του εκπροσωπούμενου κεφαλαίου) για μη διανομή του ελάχιστου μερίσματος δεν επηρεάζει τη δυνατότητα καταβολής αμοιβών στα μέλη του Δ.Σ. επί των κερδών.
Προβλέπεται, μάλιστα, στον νόμο και η δυνατότητα της Γ.Σ. να επιτρέψει την προκαταβολή αμοιβών για το διάστημα μέχρι την επόμενη τακτική Γ.Σ., προκαταβολή που τελεί υπό την αίρεση της έγκρισής της από την αμέσως επόμενη Γ.Σ..
3. Ο δικαστικός έλεγχος του ύψους των αμοιβών που αποφασίστηκαν από τη Γ.Σ.
Στην παρ. 5 του άρθρου 109 προβλέπεται η δυνατότητα προσφυγής στο δικαστήριο, το οποίο μπορεί να μειώσει το ύψος των αμοιβής των μελών του Δ.Σ., εφόσον κρίνει ότι είναι υπέρογκη. Η πρόβλεψη δικαστικού ελέγχου των αμοιβών του Δ.Σ. κρίθηκε αναγκαία για την προστασία της μειοψηφίας, διότι, κατά κανόνα, η πλειοψηφία της Γ.Σ. να ταυτίζεται με τη διοίκηση της Α.Ε..
Έτσι, η αμοιβή που καταβλήθηκε ή αποφασίστηκε να καταβληθεί σε μέλος του Δ.Σ., μπορεί να μειωθεί από το δικαστήριο, αν είναι, κατά εύλογη κρίση, υπέρογκη και αντιτάχθηκαν στην απόφαση αυτή μέτοχοι που εκπροσωπούν το 1/10 του μετοχικού κεφαλαίου. Εφόσον συντρέχουν οι ως άνω προϋποθέσεις, μέτοχοι που εκπροσωπούν το 1/20 του μετοχικού κεφαλαίου μπορούν, εντός προθεσμίας 2 μηνών από τη λήψη της απόφασης, να υποβάλλουν αίτηση στο δικαστήριο, για τη μείωση της εγκριθείσας αμοιβής.
Κρίσιμες είναι, πάντως, οι εξής δύο παρατηρήσεις:
1. Η απόφαση της Γ.Σ. που εγκρίνει αμοιβή για τα μέλη του Δ.Σ. δεν μπορεί να ακυρωθεί λόγω καταχρηστικότητας για τον λόγο αυτό (βλ. ΜΠρΘεσ 5455/2022, ΜΕφΘρακ 131/2023, ΜΕφΘεσ 587/2023). Απλώς η μειοψηφία μπορεί, υπό τους ως άνω όρους, να ζητήσει τη μείωσή της στο προσήκον μέτρο (βλ. σχετικά ΜΠρΘεσ 5455/2022). Είναι διαφορετικό το ζήτημα της ακύρωσης λ.χ. απόφασης Γ.Σ. περί μη διανομής μερίσματος ή περί διανομής μειωμένου μερίσματος, οπότε μπορεί να θίγεται το δικαίωμα του μετόχου στο μέρισμα. Στις περιπτώσεις αυτές θα συνεκτιμάται στην κρίση περί του κύρους της απόφασης της Γ.Σ. και το ύψος των χορηγηθεισών στα μέλη του Δ.Σ. αμοιβών («αμοιβοποίηση μερισμάτων»).
2. Σε δικαστικό έλεγχο υπόκειται η απόφαση της Γ.Σ. τόσο αναφορικά με την αμοιβή που καταβλήθηκε όσο και με την προκαταβολή αμοιβής (ΜΠρΘεσ 4465/2023).
3. Έχει υποστηριχθεί ότι, βάσει και της διατύπωσης του νόμου, το δικαστήριο μπορεί να μειώσει την αμοιβή που εγκρίθηκε με την απόφαση της Γ.Σ., δεν μπορεί, ωστόσο, να τη μηδενίσει.
4. Τα κριτήρια καθορισμού του ύψους των αμοιβών των μελών του Δ.Σ.
Ο νόμος ορίζει ότι το δικαστήριο αποφασίζει (επί της αίτησης για τη μείωση της αμοιβής που εγκρίθηκε από τη Γ.Σ.) λαμβάνοντας υπόψη, ιδίως, τις αρμοδιότητες και τις ευθύνες του συμβούλου, τις προσπάθειες που έχει καταβάλει, το επίπεδο αντίστοιχων αμοιβών των συμβούλων σε άλλες παρόμοιες εταιρείες, και την κατάσταση, την απόδοση και τις προοπτικές της εταιρείας. Ειδικότερα, τα κριτήρια που λαμβάνουν υπόψη τους τα δικαστήρια της ουσίας για την κρίση περί του υπέρογκου ή μη των αμοιβών είναι τα ακόλουθα:
- Η οικονομική πορεία της εταιρείας.
- Η προηγούμενη πρακτική αμοιβών της εταιρείας.
- Τα τυπικά προσόντα των μελών του Δ.Σ..
- Η συνδρομή των μελών του Δ.Σ. στην αύξηση των κερδών της επίμαχης χρήσης για την εταιρεία.
- Το επίπεδο των αμοιβών των συμβούλων σε άλλες παρόμοιες εταιρείες.
Έτσι, στην περίπτωση της απόφασης 176/2024 του Μονομελούς Εφετείου Αθηνών, το δικαστήριο έκρινε ότι η καταλογιζόμενη στα έξοδα διοικητικής λειτουργίας αμοιβή που είχε εγκριθεί για τα μέλη του Δ.Σ. δεν ήταν υπέρογκη, καταλήγοντας στην κρίση ότι: «λαμβανομένων υπόψη, του κύκλου εργασιών της εταιρείας, που ανήλθε κατά τα έτη 2017-2021 σε 87.071.777 ευρώ, καθιστώντας αυτή τέταρτη (εκ των 16) στον χώρο των φαρμακαποθηκών, της επί σειρά ετών πολιτικής αμοιβών της εταιρείας, και ιδίως των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών των συμβούλων, των προσπαθειών που έχουν καταβάλει, της αποτελεσματικότητάς τους, της απόδοσης και των προοπτικών της εταιρείας, όπως αναλυτικά εκτέθηκαν, και με την επισήμανση ότι ο δικαστικός έλεγχος δεν μπορεί να προσανατολίζεται στο σύνηθες επίπεδο των αμοιβών, αλλά στον έλεγχο του υπερβολικού της αμοιβής, με αναγωγή στο εύλογο και κατάλληλο επίπεδο αμοιβών για την επιδίωξη των επιχειρηματικών στόχων της συγκεκριμένης εταιρείας κατά τα διαλαμβανόμενα στην ανωτέρω νομική σκέψη, ορθώς το πρωτόδικο δικαστήριο έκρινε ότι οι αμοιβές του άρθρου 27 παρ. 1 του Καταστατικού της εταιρείας και του άρθρου 109 παρ. 1 του Ν. 4548/2018 δεν δύνανται να θεωρηθούν, κατά εύλογη κρίση, υπέρογκες».
Αντίστοιχα, στην περίπτωση της απόφασης υπ’ αριθμ. 297/2022 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Κατερίνης, το δικαστήριο έλαβε υπόψη του η συμμετοχή των μελών στο σύνολο των συνεδριάσεων του διοικητικού συμβουλίου, την παρακολούθηση των αποφάσεων της διοίκησης, τη συμμετοχή στη λήψη αυτών, τη συμβολή στην πραγμάτωση του εταιρικού σκοπού, καθώς και το γεγονός ότι αντίστοιχη αμοιβή προβλεπόταν και σε άλλες συναφείς εταιρείες, ενώ σε πολλές από αυτές προβλεπόταν καταβολή αμοιβής παρά την εμφάνιση ζημιών.
5. Αντί επιλόγου
Μέσω της διαδικασίας της παρ. 5 του άρθρου 109 του ν. 4548/2018, παρέχεται η δυνατότητα στη μειοψηφία να αποτρέψει τυχόν ασυδοσία της πλειοψηφίας, η οποία συχνά έχει κάθε κίνητρο για τη χορήγηση υψηλών αμοιβών σε μέλη της διοίκησης, την οποία, κατά κανόνα, θα έχει επιλέξει η ίδια ή θα αποτελείται και από τα ίδια πρόσωπα. Η διαδικασία αυτή έρχεται να προστεθεί σε μία σειρά από άλλα δικαιώματα που παρέχονται προς προστασία της μειοψηφίας.
Δείτε όλα τα άρθρα
του Εμπορικού - Εταιρικού Δικαίου