Νεωτερισμός και Ατομικός Χαρακτήρας στο Δίκαιο του Βιομηχανικού Σχεδίου

Legal Insight

Δεκέμβριος 2023

Θανάσης Ιωάννου, ΜΔΕ

Περίληψη: Πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις προστατεύεται το σχέδιο μιας λούτρινης κούκλας; ή το σχέδιο ενός ηλιακού θερμοσίφωνα; ή το σχέδιο για το καπάκι ενός κύπελου ζεστού ροφήματος; Αντικείμενο του παρόντος άρθρου αποτελούν οι ουσιαστικές προϋποθέσεις προστασίας των βιομηχανικών σχεδίων, ήτοι ο νεωτερισμός και ο ατομικός χαρακτήρας. Η συνδρομή αυτών των προϋποθέσεων δεν ελέγχεται πριν την καταχώριση του σχεδίου στο μητρώο του ΟΒΙ αν πρόκειται για εθνικό ή του EUIPO αν πρόκειται για κοινοτικό, ούτε παρέχεται σε όποιον έχει έννομο συμφέρον το δικαίωμα άσκησης ανακοπής στο προπαρασκευαστικό της καταχώρισης του σχεδίου στάδιο. Συνεπώς, ο έλεγχος αυτών των προϋποθέσεων μετακυλίεται πλέον κατά κύριο λόγο στα πολιτικά δικαστήρια, τα οποία καλούνται να κρίνουν τη συνδρομή τους σε δεύτερο χρόνο μετά την καταχώριση των σχεδίων επ’ ευκαιρία της άσκησης ανταγωγής ακύρωσης σχεδίου ή προβολής ένστασης ακυρότητας.

Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις  του νεωτερισμού και του ατομικού χαρακτήρα στο δίκαιο των βιομηχανικών σχεδίων:

1. Η έννοια της γνωστοποίησης προγενέστερου σχεδίου ή υποδείγματος

H διαπίστωση της συνδρομής ή μη των θετικών ουσιαστικών προϋποθέσεων του νέου και του ατομικού χαρακτήρα προϋποθέτει ότι ένα προγενέστερο σχέδιο ή υπόδειγμα, που είναι πανομοιότυπο ή δεν προκαλεί διαφορετική συνολική εντύπωση, έχει γνωστοποιηθεί στο κοινό με οποιονδήποτε τρόπο οπουδήποτε στον κόσμο και όχι μόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ειδικά ως προς την προϋπόθεση του νέου, η νομολογία των ενωσιακών δικαστηρίων δέχεται ότι δεν ενδιαφέρει στο πλαίσιο της οικείας έρευνας η φύση του προϊόντος στο οποίο εφαρμόστηκε το προγενέστερο σχέδιο ή υπόδειγμα. Επομένως, προκειμένου να κριθεί αρχικά αν το αμφισβητούμενο σχέδιο πληροί το στοιχείο του νέου θα συγκριθεί με ένα ή περισσότερα προγενέστερα σχέδια ή υποδείγματα, έστω και αν αυτά έχουν ενσωματωθεί σε προϊόντα διαφορετικά εκείνων που προσδιόρισε στην αίτησή του ο δικαιούχος (λ.χ. ένα μοτίβο τσάντας μπορεί να συγκριθεί με το μοτίβο που έχει ενσωματωθεί σε υφασμάτινη καρέκλα για τους σκοπούς της έρευνας περί του εάν το αμφισβητούμενο σχέδιο είναι νέο). Η γνωστοποίηση ενός σχεδίου μπορεί ενδεικτικά να λάβει χώρα με την κυκλοφορία στο εμπόριο, με την καταχώριση της εξωτερικά ορατής εικόνας του συνόλου ή μέρους ενός προϊόντος ως ημεδαπό ή κοινοτικό σχέδιο ή υπόδειγμα, ως ημεδαπό σήμα ή σήμα της ΕΕ, ή και με την επισύναψή του σε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.

Με την επίκληση και απόδειξη κάποιου από τα ως άνω περιστατικά από τον προβάλλοντα την ακυρότητα του μεταγενέστερου σχεδίου ενεργοποιείται το λεγόμενο τεκμήριο γνωστοποίησης. Αυτό το τεκμήριο δύναται να ανατρέψει ο δικαιούχος εάν επικαλεστεί και αποδείξει είτε ότι η επίμαχη αποκάλυψη/γνωστοποίηση δεν ήταν λογικά δυνατόν να είχε γίνει γνωστή κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων στους κύκλους που ειδικεύονται στον οικείο κλάδο και ασκούν δραστηριότητες εντός της Ένωσης, πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για καταχώριση στον ΟΒΙ (άρθρο 13 παρ. 1 π.δ. 259/1997) είτε ότι το προγενέστερο σχέδιο ή υπόδειγμα είχε γνωστοποιηθεί σε τρίτο πρόσωπο υπό τον ρητό ή σιωπηρό όρο της τήρησης εχεμύθειας (άρθρο 13 παρ. 2 π.δ. 259/1997). 

Eπίσης, στον νόμο προβλέπονται τρεις περιπτώσεις περιστατικών αποκάλυψης που κατ’ εξαίρεση δεν λαμβάνονται υπόψη κατά την εκτίμηση του νέου και του ατομικού χαρακτήρα  του καταχωρισμένου σχεδίου ή υποδείγματος. Πρόκειται είτε για την αποκάλυψη που πραγματοποιείται από τον δημιουργό του σχεδίου ή τον διάδοχό του εντός της ενιαύσιας περιόδου χάριτος που προηγείται της ημερομηνίας κατάθεσης της αίτησης για καταχώριση (άρθρο 14. παρ.1 περ. α’ π.δ. 259/1997) είτε για την αποκάλυψη που οφείλεται σε παράνομη συμπεριφορά έναντι του δημιουργού ή του διαδόχου του (άρθρο 14 παρ. 1 περ. β’ π.δ. 259/1997) ή για την παρουσίαση του σχεδίου σε επίσημα αναγνωρισμένη διεθνή έκθεση έως έξι μήνες πριν από την ημερομηνία κατάθεσης στον ΟΒΙ (άρθρο 14 παρ. 2 π.δ. 259/1997).

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η εκτίμηση του νεωτερισμού και του ατομικού χαρακτήρα του καταχωρισθέντος σχεδίου ή υποδείγματος προϋποθέτει την ανεξάρτητη σύγκριση του με ένα ή περισσότερα μεμονωμένα σχέδια ή υποδείγματα, τα οποία είναι επακριβώς καθορισμένα, εξατομικευμένα, συγκεκριμένα και προσδιορισμένα μέσα στο σύνολο των σχεδίων ή υποδειγμάτων που έχουν προηγουμένως διατεθεί στο κοινό, όχι, όμως, την σύγκρισή του με έναν συνδυασμό μεμονωμένων στοιχείων αντλούμενων από περισσότερα προγενέστερα σχέδια ή υποδείγματα (λ.χ. μια γενικότερη σχεδιαστική τάση στην αγορά των γυναικείων τσαντών χειρός για παράδειγμα). Μάλιστα, ένας τέτοιος συνδυασμός μεμονωμένων και ήδη γνωστών χαρακτηριστικών δεν αποκλείεται εκ προοιμίου της προστασίας του δικαίου των βιομηχανικών σχεδίων, καθόσον ενδέχεται να  πληροί τις θετικές ουσιαστικές του νεωτερισμού και του ατομικού χαρακτήρα (π.χ. ο σχεδιαστής μιας τσάντας αποθήκευσης φαγητού υιοθετεί με πρωτότυπο τρόπο τον μηχανισμό ανοίγματος-κλεισίματος που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα σε σχολικές τσάντες).

2. Η έννοια του νεωτερισμού ενός βιομηχανικού σχεδίου

Ένα σχέδιο ή υπόδειγμα είναι πανομοιότυπο προς ένα προγενέστερο σχέδιο ή υπόδειγμα, όταν το δεύτερο περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά που συνθέτουν το πρώτο ή όταν τα χαρακτηριστικά τους διαφέρουν μόνο σε επουσιώδεις λεπτομέρειες (άρθρο 12 παρ. 3 π.δ. 259/1997), δηλαδή λεπτομέρειες που δεν είναι άμεσα αντιληπτές και οι οποίες, επομένως, δεν δημιουργούν έστω και αμελητέες (ασήμαντες) διαφορές μεταξύ των εν λόγω σχεδίων ή υποδειγμάτων. Αντίθετα, οι αντιληπτές διαφορές σε άμεση σύγκριση των σχεδίων καταφάσκουν τον νεωτερισμό. Εξ αντιδιαστολής προκύπτει ότι για την κατάφαση του νεωτερισμού ενός σχεδίου ή υποδείγματος πρέπει να διαπιστωθεί η ύπαρξη ουσιωδών διαφορών με τα προγενέστερα σχέδια ή υποδείγματα, τα οποία ο προβάλλων την ακυρότητα επικαλείται στην αγωγή, ανταγωγή ή και ένστασή (όπου αυτή μπορεί να προβληθεί παραδεκτώς κατά τα ανωτέρω).

2.1. Νομολογιακά παραδείγματα κρίσης περί έλλειψης της προϋπόθεσης του νεωτερισμού

Η υπ’ αριθμ. 1567/2022 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών έκρινε ότι σχέδιο μεταλλικής συσκευασίας γκοφρετών στερείται νεωτερισμού και είναι, κατά συνέπεια, άκυρο επί τη βάσει των εξής παραδοχών "[…] Το επίδικο καταχωρισθέν σχέδιο ή υπόδειγμα απεικονίζει την εξωτερικά ορατή εικόνα μεταλλικής συσκευασίας γκοφρετών, που έχει τα εξής ουσιώδη χαρακτηριστικά: α) σχήμα όρθιου κυλίνδρου, και β) ελαφρά πεπλατυσμένη κάτω βάση. Όμως, τουλάχιστον από το έτος 2013, δηλαδή προ της κατάθεσης της υπ’ αριθμ. …. Αίτησης καταχώρισης, είχαν κυκλοφορήσει στο εμπόριο προϊόντα, και συγκεκριμένα γαστρονομικά εδέσματα από συκώτι πάπιας υπό τα σύνθετα διακριτικά γνωρίσματα "Secret d’ Eleveurs" και "LARNAUDIE Prestige" εντός συσκευασιών, οι οποίες συγκρινόμενες (εκάστη αυτοτελώς) με το επίδικο σχέδιο ή υπόδειγμα και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα τεθέντα επ’ αυτών ιδιαίτερα διακριτικά γνωρίσματα, είναι πανομοιότυπες με εκείνο υπό την έννοια του άρθρου 12 παρ.3 π.δ. 259/1997, αφού σε αυτές εφαρμόζονται αμφότερα τα παραπάνω ουσιώδη χαρακτηριστικά, τα οποία και συγκαθορίζουν την εξωτερικώς ορατή εικόνα τους. […] Σημειωτέον ότι οι ίδιοι οι καταθέτες στην περιγραφή χαρακτηρίζουν το εμφαινόμενο στο επίδικο πιστοποιητικό σχήμα με τις λέξεις «ΤUTU SHAPE», τιθέμενες εντός παρενθέσεως, γεγονός που υποδηλώνει την γνώση τους ότι το επίδικο σχέδιο ή υπόδειγμα παραπέμπει σε ήδη αποκαλυφθέν και διαδεδομένο σχήμα. Παρέπεται ότι, ελλείπει η ουσιαστική θετική προϋπόθεση του νεωτερισμού, και, συνεπώς, πρέπει να γίνει δεκτή ως ουσία βάσιμη η αντικειμενικώς σωρευθείσα αγωγή περί ακύρωσης του επίδικου σχεδίου ή υποδείγματος και να κηρυχθεί άκυρο το τελευταίο […]".

Στην πολύ πρόσφατη υπ’ αριθμ. 4946/2023 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, η οποία εκδόθηκε κατά τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων, έγινε δεκτός ισχυρισμός περί ακυρότητας καταχωρισμένων σχεδίων λόγω προγενέστερης αποκάλυψής του από τον ίδιο τον δημιουργό τους. Συγκεκριμένα, η εν λόγω απόφαση δέχθηκε ότι: «ο νεός και ατομικός χαρακτήρας των τελευταίων έχει αναιρεθεί, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 14 παρ. 1 του π.δ. 259/1997 και 7 παρ. 2 του Κανονισμού 6/2002, καθόσον παρήλθε χρονικό διάστημα μεγαλύτερο του έτους από τότε που τα αρχικά σχέδια/υποδείγματα κατέστησαν για πρώτη φορά προσιτά στο καταναλωτικό κοινό (2016) μέχρι τότε που υποβλήθηκε εκ μέρους της αιτούσας η πρώτη υπ’ αριθμ. 2020060014 από 20.02.2020 αίτηση καταχώρισης, που αφορούσε τα υπ’ αριθμ. 6004476 εθνικά σχέδια/μοτίβα, ενώ τονίζεται ότι δεν ενδιαφέρει αν η αρχική θέση σε κυκλοφορία έγινε από τον ίδιο τον δημιουργό του σχεδίου. […] Στην προκειμένη περίπτωση, υπενθυμίζεται ότι η αιτούσα κατέθεσε στις 26.01.2017 ενώπιον του Γραφείου Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUIPO) το υπ’ αριθμ. 016293318 ευρωπαϊκό σήμα, το οποίο καταχωρήθηκε στο Μητρώο Σημάτων της Ε.Ε. στις 12.05.2017. Το σήμα αυτό περιλαμβάνει ως διακριτικό του γνώρισμα στοιχεία των ως άνω επίδικων σχεδίων/μοτίβων, για την καταχώριση των οποίων η πρώτη αίτηση της αιτούσας κατατέθηκε ενώπιον του Ο.Β.Ι. στις 20.02.2020, δηλαδή μετά την πάροδο χρονικού διαστήματος μεγαλύτερου των τριών (3) ετών , από τότε που είχε «γνωστοποιηθεί» τμήμα της εξωτερικά ορατής εικόνας των μετέπειτα κατατεθέντων σχεδίων/μοτίβων, δια της υποβολής της παραπάνω από 26.01.2017 αίτησης κατάθεσης ευρωπαϊκού σήματος».

3. Η έννοια του ατομικού χαρακτήρα ενός βιομηχανικού σχεδίου

H εκτίμηση του ατομικού χαρακτήρα ενός σχεδίου ή υποδείγματος στο πλαίσιο της σύγκρισής του με οποιοδήποτε προγενέστερο από το σύνολο των προγενέστερων σχεδίων ή υποδειγμάτων είναι πολυπαραγοντική και κατ’ ουσίαν κλιμακώνεται σε τέσσερα επιμέρους στάδια. Ειδικότερα, αντικείμενο αυτής της εξέτασης είναι να προσδιοριστεί, πρώτον, ποιος λογίζεται ως τομέας των προϊόντων στα οποία πρόκειται να ενσωματωθεί ή να εφαρμοστεί το σχέδιο ή υπόδειγμα, δεύτερον, ποιος νοείται ως ενημερωμένος χρήστης των εν λόγω προϊόντων με βάση τον σκοπό τους και, σε συνάρτηση με τον ενημερωμένο αυτό χρήστη, ποιος είναι ο βαθμός γνώσης της προγενέστερης τεχνολογικής εξέλιξης, καθώς και ο βαθμός προσοχής στις ομοιότητες και διαφορές κατά τη σύγκριση των σχεδίων ή υποδειγμάτων, τρίτον, ποιος ήταν, κατά την εκπόνηση του σχεδίου ή υποδείγματος, ο βαθμός ελευθερίας του δημιουργού, ο οποίος έχει αντιστρόφως ανάλογη σχέση με τον ατομικό χαρακτήρα, και, τέταρτον, λαμβανομένου υπόψη του τελευταίου, ποιο αποτέλεσμα προκύπτει από τη σύγκριση ει δυνατόν άμεση, των συνολικών εντυπώσεων που προκαλούν στον ενημερωμένο χρήστη το αμφισβητούμενο σχέδιο ή υπόδειγμα και κάθε προγενέστερο σχέδιο ή υπόδειγμα που έχει γνωστοποιηθεί στο κοινό, εξεταζόμενο χωριστά.

Αρχικά, πρέπει να δοθεί ο ορισμός της έννοιας του ενημερωμένου χρηστή, στην αντίληψη του οποίου αποβλέπουμε για την εκτίμηση του ατομικού χαρακτήρα του αμφισβητούμενου σχεδίου ή υποδείγματος. Συγκεκριμένα, ως ενημερωμένος χρήστης, σύμφωνα με την ενωσιακή νομολογία, νοείται είτε ο τελικός χρήστης είτε ο επαγγελματίας αγοραστής, που χρησιμοποιεί το προϊόν στο οποίο το καταχωρισθέν σχέδιο ή υπόδειγμα εφαρμόζεται ή ενσωματώνεται, σύμφωνα με τον προορισμό του προϊόντος αυτού. Από τον επιθετικό προσδιοριμό «ενημερωμένος» συνάγεται ότι, χωρίς να είναι σχεδιαστής ή ειδικός τεχνικός, ο χρήστης γνωρίζει τα διάφορα σχέδια ή υποδείγματα που υπάρχουν στον οικείο τομέα, διαθέτει ορισμένες γνώσεις ως προς τα στοιχεία που κατά κανόνα περιλαμβάνονται σε αυτά, και, λόγω του ενδιαφέροντός του για τα οικεία προϊόντα, επιδεικνύει σχετικά υψηλότερο βαθμό προσοχής, όταν τα χρησιμοποιεί. Επομένως, η έννοια του «ενημερωμένου χρήστη» τοποθετείται στο μεταίχμιο μεταξύ του μέσου καταναλωτή, έννοια κρίσιμη στο πλαίσιο του δικαίου των σημάτων, και του ειδικού του κλάδου, ο οποίος διαθέτει ειδικές τεχνικές γνώσεις. 

Ο ενημερωμένος χρήστης, λοιπόν, όταν παρατηρεί και αντιπαραβάλλει τα υπό σύγκριση σχέδια επιδεικνύει ιδιαίτερη επιμέλεια, είτε λόγω της επαγγελματικής του εμπειρίας είτε λόγω του ευρέος πεδίου γνώσεων που διαθέτει στον οικείο τομέα. Τούτο, διότι ο ενημερωμένος χρήστης είναι ήδη από τη φύση του ένα πρόσωπο που επιδεικνύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη σχεδίαση του οικείου προϊόντος, αλλά και εν γένει για τις τάσεις στον τομέα της σχεδίασης, της τέχνης, και της μόδας, που μπορεί να υιοθετήθηκαν κατά την εκπόνηση του συγκεκριμένου σχεδίου.

Περαιτέρω, ο βαθμός ελευθερίας του δημιουργού, ο έτερος κρίσιμος παράγοντας κατά την εκτίμηση του ατομικού χαρακτήρα, συναρτάται ιδίως με τους περιορισμούς, που σχετίζονται είτε με τα χαρακτηριστικά, που επιβάλλει η τεχνική λειτουργία του προϊόντος ή ενός στοιχείου εκείνου, είτε με τις εκ του νόμου επιβαλλόμενες για το οικείο προϊόν προδιαγραφές. Οι περιορισμοί αυτοί έχουν ως αποτέλεσμα ορισμένα χαρακτηριστικά να καθίστανται ο κανόνας και να είναι κοινά στα σχέδια ή υποδείγματα που αφορούν το οικείο προϊόν. Αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα ότι ο δημιουργός σχεδίων που προορίζονται να ενσωματωθούν σε είδη μόδας (π.χ τσάντες, υποδήματα) απολαμβάνει σαφώς υψηλότερο βαθμό ελευθερίας σε σχέση με τον δημιουργό του σχεδίου ενός προϊόντος, το οποίο μεταξύ άλλων καλείται να επιτελέσει και τεχνικές λειτουργίες (π.χ. μια ηλεκτρική συσκευή ή ένα αυτοκίνητο).

Όσο μεγαλύτερη είναι η ελευθερία του δημιουργού κατά την εκπόνηση ενός σχεδίου ενός σχεδίου ή υποδείγματος, τόσο λιγότερο αρκούν οι διαφορές ελάσσονος σημασίας μεταξύ των επίμαχων σχεδίων ή υποδειγμάτων για να δημιουργήσουν μια διαφορετική συνολική εντύπωση στον ενημερωμένο χρήστη. Αντιστρόφως, όσο πιο περιορισμένη είναι η ελευθερία του δημιουργού, τόσο πιθανότερο θα είναι διαφορές ελάσσονος σημασίας να αρκούν προκειμένου να δημιουργηθεί διαφορετική συνολική εντύπωση στον ενημερωμένο χρήστη. Συνακόλουθα, τα σχέδια με ασήμαντες μόνο διαφορές μόνο διαφορές μεταξύ τους παράγουν την ίδια συνολική εντύπωση στον ενημερωμένο χρήστη, εάν απολαμβάνει μεγάλο βαθμό ελευθερίας, ενώ, αντίθετα, ο μικρός βαθμός ελευθερίας του δημιουργού ευνοεί το συμπέρασμα ότι αρκούντως έντονες διαφορές μεταξύ των σχεδίων ή υποδειγμάτων προκαλούν διαφορετική συνολική εντύπωση στον ενημερωμένο χρήστη.

Συνελόντι ειπείν, ο ατομικός χαρακτήρας ενός σχεδίου ή υποδείγματος προκύπτει από τη διαφορετική συνολική εντύπωση ή την εντύπωση «καινοφανούς» που αυτό δημιουργεί στον ενημερωμένο χρήστη, σε σχέση με οποιοδήποτε προηγούμενο τέτοιο σχέδιο ή υπόδειγμα, λαμβάνοντας υπόψη τις αρκούντως χαρακτηριστικές διαφορές που είναι αρκετά έντονες, ώστε να δημιουργούν μια διαφορετική συνολική εντύπωση. Μάλιστα, ο ενημερωμένος χρήστης κατά την αντιπαραβολή των συγκρινόμενων σχεδίων θα εστιάσει την προσοχή του στα χαρακτηριστικά που είναι αυθαίρετα και αποκλίνουν από τον κανόνα. Σε κάθε περίπτωση, από το ίδιο το γράμμα της έννοιας «συνολική εντύπωση» προκύπτει ότι η σύγκριση των συνολικών εντυπώσεων που δημιουργούν τα σχέδια ή υποδείγματα πρέπει να είναι σφαιρική και δεν μπορεί να εξαντλείται σε μια αναλυτική απαρίθμηση διαφορών και ομοιοτήτων. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, κατά τη σύγκριση των σχεδίων ή υποδειγμάτων, να κυριαρχούν στη συνολική εντύπωση που προκαλεί καθένα από αυτά, ορισμένα χαρακτηριστικά  των αντίστοιχων προϊόντων ή τμημάτων αυτών.

3.1. Νομολογιακά παραδείγματα κρίσης περί της συνδρομής ή μη ατομικού χαρακτήρα

Αναφορικά με υποδείγματα συσκευασίας προϊόντων καθαρισμού, η υπ’ αριθμ. 4336/2019 απόφαση Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών έκρινε στην έννοια του ενημερωμένου χρήστη εμπίπτει «εκείνος που αγοράζει προϊόντα καθαρισμού και ενημερώνεται για το θέμα επισκεπτόμενος καταστήματα λιανικής πώλησης και υπεραγορές, όπου αυτά διατίθενται, συμβουλευόμενος φυλλάδια προσφορών για είδη οικιακής χρήσης και διενεργώντας σχετικές αναζητήσεις στο διαδίκτυο. Ο χρήστης αυτός γνωρίζει τα διάφορα σχέδια ή υποδείγματα που υπάρχουν στον τομέα των προϊόντων καθαρισμού, διαθέτει ορισμένες γνώσεις ως προς τα στοιχεία που κατά κανόνα περιλαμβάνουν τα εν λόγω σχέδια ή υποδείγματα και λόγω του ευρέος πεδίου γνώσεων που διαθέτει, επιδεικνύει ιδιαίτερη επιμέλεια». 

Περαιτέρω, ως προς τον ατομικό χαρακτήρα του επίδικου βιομηχανικού υποδείγματος η ως άνω απόφαση διέλαβε τα εξής: «Περαιτέρω, οι συσκευασίες της δεύτερης κατηγορίας προϊόντων έχουν μεν ως κοινό στοιχείο με το επίδικο σχέδιο ή υπόδειγμα το κυλινδρικό σχήμα και την ύπαρξη χειρολαβής, πλην, όμως, εκάστη αυτών παρουσιάζει ουσιώδεις διαφορές με εκείνο, [..]. Σημειωτέον ότι, τα υπό στοιχεία δ΄ και ε΄ προϊόντα παρουσιάζουν αντιληπτές στον ενημερωμένο χρήστη διαφορές ακόμα και στα κοινά με το επίδικο σχέδιο ή υπόδειγμα χαρακτηριστικά, καθώς: α) η περιμετρική εσοχή τους έχει πολύ μικρό βάθος, ώστε να διατηρείται η «μονοκόμματη» κυλινδρική όψη και να μην δίδεται η εντύπωση στενής μέσης «μπουκάλι», και β) ο λαιμός έχει ημικυλινδρικό σχήμα, η δε χειρολαβή προεξέχει και, συνεπώς, δεν είναι εγγεγραμμένη στον λαιμό. Οι παραπάνω χαρακτηριστικές διαφορές των δύο κατηγοριών προϊόντων είναι αρκετά έντονες, ώστε κάθε προγενέστερη συσκευασία, σφαιρικώς εκτιμώμενη, να δημιουργεί διαφορετική συνολική εντύπωση στον ενημερωμένο χρήστη από την συνολική εντύπωση που του προκαλεί το επίδικο σχέδιο ή υπόδειγμα, λαμβανομένου υπόψη του σχετικά υψηλού βαθμού ελευθερίας του δημιουργού κατά την εκπόνησή του».

Η υπ’ αριθμ. 963/2022 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών έκρινε ότι «ως ενημερωμένος χρήστης λούτρινου παιχνιδιού νοείται εκείνος που ενδιαφέρεται να αγοράσει τέτοιο ως αναμνηστικό, δώρο, παιχνίδι, είδος διακόσμησης ή συλλεκτικό κομμάτι και ενημερώνεται για το θέμα επισκεπτόμενος καταστήματα λιανικής εμπορίας, συμβουλευόμενος εμπορικούς καταλόγους ή διενεργώντας σχετικές αναζητήσεις στο διαδίκτυο. Ο χρήστης αυτός γνωρίζει τα διάφορα σχέδια ή υποδείγματα που υπάρχουν στον τομέα των λούτρινων ζωόμορφων παιχνιδιών, διαθέτει ορισμένες γνώσεις ως προς τα στοιχεία που κατά κανόνα περιλαμβάνουν τα εν λόγω σχέδια ή υποδείγματα και, λόγω του ευρέος πεδίου γνώσεων που διαθέτει, επιδεικνύει ιδιαίτερη επιμέλεια». Αξιολογώντας τη συνολική εντύπωση που προκαλούν τα επίδικα σχέδια των διαδίκων στον ενημερωμένο χρήστη, η ως άνω απόφαση προέβη στις εξής παραδοχές: «Η πρώτη εναγομένη τον μήνα Ιανουάριο του έτους 2018 συμμετείχε σε κλαδική έκθεση στο M..., όπου διαφήμισε ένα λούτρινο παιχνίδι σε δύο μεγέθη, 22 και 30 εκατοστών, με κωδικούς TRWJ-23S και TRWJ-23M, αντιστοίχως, ακολούθως δε εισήγαγε από την Κίνα και διέθεσε στους πελάτες της 3.600 τεμάχια του άνω λούτρινου, κατασκευής της εταιρίας με την επωνυμία «U...», η εξωτερική όψη του οποίου αποτελείται από την απεικόνιση ενός γαϊδουριού σε καθιστή και όχι όρθια στάση, που έχει χαίτη, μικρότερα εμπρόσθια άκρα (ασυμμετρία άκρων), [...] Επ’ αυτών των ισχυρισμών λεκτέα τα εξής: α) η προστασία ενός σχεδίου ή υποδείγματος εκτείνεται σε οποιοδήποτε σχέδιο ή υπόδειγμα, που δεν προκαλεί στον ενημερωμένο χρήστη διαφορετική συνολική εντύπωση, τούτο δε ακόμα και εάν δεν προκαλείται κίνδυνος σύγχυσης στον μέσο καταναλωτή, επειδή έχουν τεθεί επί των οικείων εμπορευμάτων ανόμοια διακριτικά γνωρίσματα (βλ. σκέψη 10), β) η όποια ελάχιστη διαφοροποίηση του λόγου σχέσης ύψους και διαμέτρου, δεν γίνεται αντιληπτή από τον ενημερωμένο χρήστη και δεν διαφοροποιεί την συνολική εντύπωση (βλ. σκέψη 10), και γ) από το καταχωρισθέν σχέδιο ή υπόδειγμα προκύπτει ότι αυτό εφαρμόζεται σε λούτρινο, ήτοι σε παιχνίδι κατασκευασμένο από υλικό, το οποίο θυμίζει στην υφή γούνα και είναι γεμισμένο με μαλακό υλικό, τέτοιο δε είναι και το προϊόν της πρώτης εναγομένης. Οι όποιες διαφορές ως προς την υφή, το ύφασμα και την απόχρωση του χρώματος κρίνονται ως επουσιώδεις και ασήμαντες. Κατόπιν τούτων, η συνέργεια των παραπάνω θεμελιωδών χαρακτηριστικών σε αμφότερα τα επίμαχα σχέδια ή υποδείγματα δημιουργεί παρόμοια συνολική εντύπωση στον ενημερωμένο χρήστη, λαμβανομένου υπόψη του ιδιαίτερα μεγάλου βαθμού ελευθερίας του δημιουργού κατά την εκπόνηση του καταχωρισθέντος σχεδίου ή υποδείγματος. Επισημαίνεται ότι, παρά το σχετικά υψηλό επίπεδο προσοχής του, ο προαναφερόμενος ενημερωμένος χρήστης δεν παρατηρεί λεπτομερώς τις ήσσονος σημασίας διαφορές που ενδέχεται να υπάρχουν μεταξύ των αντιπαρατιθέμενων σχεδίων ή υποδειγμάτων».

Η υπ’ αριθμ. 4075/2019 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών επιλαμβανόμενη αγωγής προσβολής μεταξύ άλλων  καταχωρισμένου εθνικού βιομηχανικού σχεδίου οπίσθιας όψης μεταλλικού καλύμματος ηλιακού θερμοσίφωνα, συνόψισε τα χαρακτηριστικά του ενημερωμένου χρήστη των προϊόντων αυτών ως εξής: «ως ενημερωμένος χρήστης (ενν. οπίσθιων καλυμμάτων ηλιακών συλλεκτών) νοείται εκείνος που ενδιαφέρεται να αγοράσει ή να αντικαταστήσει ηλιακό θερμοσίφωνα και ενημερώνεται για το θέμα επισκεπτόμενος κατασκευαστές ή τους εμπορικούς αντιπροσώπους και διανομείς αυτών, συμβουλευόμενος εμπορικούς καταλόγους ή διενεργώντας σχετικές αναζητήσεις στο διαδίκτυο". Στη συνέχεια, αφού εκτίμησε σφαιρικά τη συνολική εντύπωση που προκαλείται στον ενημερωμένο χρήστη από τα επίμαχα σχέδια των αντιδίκων, η εν λόγω απόφαση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «τα επίμαχα σχέδια έχουν μεν ως κοινά στοιχεία τους έναν κύκλο, ακτίνες και τριγωνικά σχήματα, πλην, όμως, παρουσιάζουν ουσιώδεις διαφορές μεταξύ τους, τόσο ως προς το μέγεθος του κύκλου, όσο και ως προς τον αριθμό των ακτίνων και των τριγώνων που περιλαμβάνονται στο καθένα από αυτά. Πρόκειται για χαρακτηριστικές διαφορές που είναι αρκετά έντονες, ώστε τα επίμαχα σχέδια, σφαιρικώς εκτιμώμενα, να προκαλούν στον ενημερωμένο χρήστη διαφορετική συνολική εντύπωση. Πράγματι, ο ενημερωμένος χρήστης αντιλαμβάνεται, αφενός μεν το επίδικο καταχωρισμένο σχέδιο ή υπόδειγμα ως απεικόνιση άστρου, καθώς τονίζεται οπτικώς ο κύκλος και οι ακτίνες ως ενιαίο σύνολο, που κυριαρχεί στην συνολική εντύπωση, αφετέρου δε το σχέδιο ή υπόδειγμα που χρησιμοποιεί η εναγομένη ως απλή σύνθεση γεωμετρικών σχημάτων, αφού τονίζεται οπτικώς ο κύκλος και τα έξι τρίγωνα, ώστε να κυριαρχούν μόνο αυτά στην συνολική εντύπωση...».

Τέλος, το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών με την υπ’ αριθμ. 5898/2013 απόφασή του, στο πλαίσιο εκδίκασης αγωγής ακύρωσης καταχωρισμένου εθνικού σχεδίου καπακιού για κύπελο ζεστού ροφήματος, κήρυξε την ακυρότητα αυτού, αφού διέγνωσε την έλλειψη ατομικού χαρακτήρα του σχεδίου της πρώτης των εναγομένων δικαιούχου εταιρείας, επί τη βάσει της παραδοχής ότι πρόκειται απλώς για βελτιωμένη εκδοχή παλαιότερων σχεδίων, τα οποία κυκλοφορούν ευρέως στην αγορά εδώ και χρόνια και χρησιμοποιούνται για να καλύψουν τον ίδιο σκοπό. Συγκεκριμένα, η εν λόγω απόφαση διέλαβε τα εξής σχετικά με την έλλειψη ατομικού χαρακτήρα ως προς το αμφισβητούμενο καταχωρισμένο σχέδιο της πρώτης των εναγομένων: «[…] οι εναγόμενοι ομολογούν ότι τέτοιου είδους καπάκια κυκλοφορούν στην αγορά ευρέως, χρησιμοποιούμενα για να σφραγίζονται κύπελλα ζεστών ροφημάτων που πωλούνται λιανικώς για κατανάλωση εκτός καταστήματος και να είναι δυνατή η κατανάλωση αυτή εν κινήσει χωρίς την αφαίρεση του πώματος, και ότι το περιγραφόμενο στο πιστοποιητικό αποτελεί βελτιωμένη εκδοχή παλαιότερων σχεδίων. Ισχυρίζονται δε ότι λόγω των ειδικών χαρακτηριστικών και των διαστάσεων του αποκτά μοναδικότητα και ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα. Επικαλούνται δε τις ειδικές διαστάσεις του, για τις οποίες και η μάρτυρας τους ανέφερε ότι είναι αποτέλεσμα πολλών δοκιμών και μακρόχρονου σχεδιασμού, οι διαστάσεις αυτές, όμως, με εξαίρεση το ύψος του εμπρόσθιου πυργίσκου και του κυκλικού χείλους, δεν περιέχονται στα σχεδιαγράμματα που ενσωματώνονται στο ως άνω πιστοποιητικό. Αναφέρουν, περαιτέρω, ότι τα υπάρχοντα μέχρι τότε καπάκια παρουσίαζαν ελαττώματα, όπως λ.χ. κακή εφαρμογή στα δοχεία, δεν είχαν υπερυψωμένο πυργίσκο ή είχαν πυργίσκο διαφορετικού ύψους, δεν είχαν βαθούλωμα στη μέση ή είχαν διαφορετικού σχήματος και μεγέθους βαθούλωμα, ή είχαν άσχημα τοποθετημένη οπή. Πλην όμως, αφ' ενός τα ελαττώματα αυτά δεν είναι απόλυτα, λ.χ. η κακή εφαρμογή στο κύπελλο εξαρτάται εξ ίσου από το σχέδιο και τις διαστάσεις του τελευταίου, οι οποίες ακόμα και αν είναι τυποποιημένες δεν μπορεί να είναι απολύτως όμοιες σε όλους τους κατασκευαστές, η δε καλή τοποθέτηση και ιδανικό μέγεθος των οπών, πυργίσκων κλπ. μπορούν να ισχύουν μόνο κατά ένα μέσο όρο φυσικών χαρακτηριστικών των ίδιων των χρηστών -καταναλωτών, και αφ' ετέρου τα ειδικά χαρακτηριστικά του σχεδίου αποτελούν καθ' ομολογία τους συμπλήρωμα αυτών που εμφανίζονταν σε άλλες κατασκευές. Η δε εμφάνιση των συγκεκριμένων επιλογών στο συγκεκριμένο σχέδιο δεν είναι δυνατό άνευ άλλου να προσδώσει στο σχέδιο ατομικό χαρακτήρα και να δημιουργήσει στον ενημερωμένο χρήστη εντύπωση διαφορετική από εκείνη που προκαλείται στον ίδιο χρήστη από οποιοδήποτε άλλο σχέδιο ή υπόδειγμα του ίδιου είδους».

4. Αντί επιλόγου

Από την προηγηθείσα ανάλυση παρέπεται ότι οι θετικές ουσιαστικές προϋποθέσεις που πρέπει σωρευτικά να συντρέχουν προκειμένου να ενεργοποιηθεί η προστασία ενός βιομηχανικού σχεδίου ή υποδείγματος, ήτοι ο νεωτερισμός και ο ατομικός χαρακτήρας, μπορεί να νοηθούν ως δύο ομόκεντροι κύκλοι, εκ των οποίων ο μικρότερος παριστά στην προϋπόθεση του νεωτερισμού και ο μεγαλύτερος τον ατομικό χαρακτήρα. Τούτο, διότι το ρυθμιστικό πεδίο της διάταξης της παραγράφου 4 του άρθρου 12 του π.δ. 259/1997 (και,  αντίστοιχα, της διάταξης του  άρθρου 7 παρ. 1 του Κανονισμού 6/2002) είναι ευρύτερο εκείνου της παραγράφου 3 του ίδιου άρθρου (και, αντίστοιχα, των διατάξεων των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 6 του Κανονισμού 6/2002) υπό την έννοια ότι οι ουσιώδεις διαφορές μπορεί να επαρκούν μεν για την κατάφαση του νεωτερισμού ενός σχεδίου ή υποδείγματος, ενδέχεται, όμως, να μην προκαλούν διαφορετική συνολική εντύπωση.  Εξ αντιδιαστολής συνάγεται ότι στον ενημερωμένο χρήστη προκαλείται διαφορετική συνολική εντύπωση μόνον όταν υφίστανται αντικειμενικές διαφορές, οι οποίες παράλληλα στοιχειοθετούν τον νεωτερισμό στο αμέσως προηγούμενο στάδιο του οικείου νομικού ελέγχου του κύρους του βιομηχανικού σχεδίου.  Έτσι, οι όροι του νεωτερισμού και του ατομικού χαρακτήρα επικαλύπτονται σε ορισμένο βαθμό.

Επίσης, κρίσιμο είναι να διευκρινιστεί ότι η έννοια του ατομικού χαρακτήρα δεν πρέπει να συγχέεται με την έννοια του κινδύνου σύγχυσης. Η τελευταία αποτελεί προϋπόθεση προστασίας των διακριτικών γνωρισμάτων του ουσιαστικού συστήματος και των εμπορικών σημάτων, ενώ παράλληλα δεν συνάδει με τη δομή του συστήματος προστασίας των βιομηχανικών σχεδίων, οι βασικοί πυλώνες του οποίου είναι το π.δ. 259/1997 σε εθνικό επίπεδο και ο Κανονισμός 6/2002 σε ενωσιακό επίπεδο. Άλλωστε στο πεδίο του δικαίου των βιομηχανικών σχεδίων καθοριστική είναι η συνολική εντύπωση που προκαλούν τα σχέδια λόγω των εξωτερικά ορατών χαρακτηριστικών τους και όχι η εμπορική τους προέλευση από συγκεκριμένη επιχείρηση. Προστατευτέο έννομο συμφέρον, λοιπόν, εξ επόψεως δικαίου των βιομηχανικών σχεδίων αποτελεί η σχεδιαστική προσπάθεια και έμπνευση του δημιουργού του σχεδίου, που καθιστά το προϊόν στο οποίο ενσωματώνεται πιο ελκυστικό στον καταναλωτή. Αντίθετα, η λειτουργία προέλευσης, η οποία αποτελεί το κύριο προστατευόμενο έννομο αγαθό στο πλαίσιο του δικαίου των σημάτων, δεν απαντά ως έννοια στο δίκαιο των βιομηχανικών σχεδίων, καθότι κείται εκτός των τελολογικών σταθμίσεών του. Βέβαια, αν ο δικαιούχος του σχεδίου στην αγωγή ή την αίτηση ασφαλιστικών μέτρων που ασκεί επικαλείται επικουρικά και τις διατάξεις του αθέμιτου ανταγωνισμού, πρέπει να συμπεριλάβει στην ιστορική βάση της αγωγής ή της αίτησής του και περιστατικά που στοιχειοθετούν τον κίνδυνο σύγχυσης, προκειμένου να προστατευτεί το σχέδιο του και ως «διασχηματισμός» (άρθρο 13  Ν. 146/1914).