Η Προστασία του Υπερθεματιστή και τα Δικαιώματά του σε περίπτωση Ακύρωσης του Πλειστηριασμού

Legal Insight

Μάιος 2024

Βασιλική Τόλια, Μ.Δ.Ε.

Περίληψη: Κομβικό ρόλο στην ολοκλήρωση της διαδικασίας της αναγκαστικής εκτέλεσης για την ικανοποίηση χρηματικών απαιτήσεων και του πλειστηριασμού διαδραματίζει το πρόσωπο του υπερθεματιστή∙ πρόκειται για το πρόσωπο εκείνο, το οποίο συμμετέχοντας στον ηλεκτρονικό πλέον δημόσιο πλειστηριασμό πλειοδοτεί και αποκτά στην κυριότητά του το πλειστηριασθέν κινητό ή ακίνητο καταβάλλοντας το σύνολο του πλειστηριάσματος. Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε την πρόνοια τόσο της νομολογίας όσο και του νομοθέτη προς τον υπερθεματιστή, ιδίως, δε, εκείνον που δεν συμπλέκεται με τον οφειλέτη και τους δανειστές του. 

1. Κομβικό ρόλο στην ολοκλήρωση της διαδικασίας της αναγκαστικής εκτέλεσης για την ικανοποίηση χρηματικών απαιτήσεων και του πλειστηριασμού διαδραματίζει το πρόσωπο του υπερθεματιστή∙ πρόκειται για το πρόσωπο εκείνο, το οποίο συμμετέχοντας στον ηλεκτρονικό πλέον δημόσιο πλειστηριασμό πλειοδοτεί και αποκτά στην κυριότητά του το πλειστηριασθέν κινητό ή ακίνητο καταβάλλοντας το σύνολο του πλειστηριάσματος. Είναι πιθανό υπερθεματιστής να αναδειχθεί ο ίδιος ο επισπεύδων τον πλειστηριασμό δανειστής ή κάποια συνδεδεμένη με τον επισπεύδοντα εταιρεία. Εξίσου πιθανό, όμως, είναι υπερθεματιστής να αναδειχθεί ένα τρίτο σε σχέση με τον οφειλέτη και τους δανειστές πρόσωπο, το οποίο απλώς παρουσιάζει αγοραστικό ενδιαφέρον και επιλέγει να εμπιστευθεί τη δημόσια ιστοσελίδα του Συμβολαιογραφικού Συλλόγου Εφετείων Αθηνών – Πειραιώς – Αιγαίου και Δωδεκανήσου e – auction (ΗΛ.ΣΥ.ΠΛΕΙΣ.). 

2. Ενώ εκκρεμεί η διεξαγωγή του πλειστηριασμού και στα πλαίσια των μεταξύ τους διαπραγματεύσεων, επισπεύδων δανειστής και καθ’ ου η εκτέλεση οφειλέτης μπορούν να συμφωνήσουν την αναστολή ή τη ματαίωσή του. Ακόμα όμως και να μην εντοπίζεται συμφωνία, ο επισπεύδων δανειστής μπορεί να υποσχεθεί/ διαβεβαιώσει τον οφειλέτη πως θα συναινέσει στην αναστολή/ ματαίωση του πλειστηριασμού. Επί διενεργηθέντος, δε,  πλειστηριασμού παρά την εν λόγω συμφωνία ή υπόσχεση έντονα απασχολεί η προστασία του υπερθεματιστή και η ασφάλεια των συναλλαγών.

3. Πιο συγκεκριμένα, κατά την πάγια θέση της νομολογίας η συμφωνία μεταξύ επισπεύδοντος δανειστή και καθ’ ου η εκτέλεση οφειλέτη για ματαίωση ή αναστολή του πλειστηριασμού οδηγεί σε ακύρωση του πλειστηριασμού με τη συνδρομή (δικονομικής ή περιουσιακής) βλάβης, η οποία όμως είναι αυταπόδεικτη. Για το έγκυρο της εν λόγω συμφωνίας δεν απαιτείται η τήρηση συμβολαιογραφικού τύπου ή κατάρτιση αυτής ενώπιον του επί του πλειστηριασμού υπαλλήλου. Απαιτείται, όμως, η γνωστοποίηση αυτής με επιμέλεια των διαδίκων στον επί του πλειστηριασμού υπάλληλο, χωρίς την οποία εγκύρως διενεργείται ο πλειστηριασμός (ΑΠ 1432/2003, ΕλλΔνη 2004.1385, ΑΠ 686/2018, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). 

4. Από την άλλη πλευρά, μόνη η διαβεβαίωση/υπόσχεση του επισπεύδοντος την εκτέλεση δανειστή προς τον οφειλέτη ότι θα συναινέσει στην αναστολή ή ματαίωση του πλειστηριασμού, υπόσχεση που δεν έλαβε συμβατική μορφή και δόθηκε ερήμην του υπαλλήλου του πλειστηριασμού και των άλλων δανειστών που τυχόν έχουν αναγγελθεί, δεν μπορεί να οδηγήσει σε κρίση ακυρότητας του πλειστηριασμού που ενεργήθηκε χωρίς επίκληση και παραδοχή, από το Δικαστήριο της ουσίας, ότι και ο υπερθεματιστής, που κυρίως ζημιώνεται από την ακύρωση, είχε οποιαδήποτε γνώση των όσων συνέβησαν πριν από τον πλειστηριασμό (ΑΠ 408/2000, ΜΕφΠειρ 66/2019, ΤρΕφΘεσ 1086/2020, ΜΕφΠειρ 523/2015 ΤΝΠ Qualex, ΑΠ 8976/2007, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ). Και τούτο, διότι η όλη λειτουργία της αναγκαστικής εκτελέσεως χαρακτηρίζεται, αφενός, από μία κινητικότητα ομάδας προσώπων, που δεν περιλαμβάνει αναγκαστικά μόνο τον αρχικά επισπεύδοντα δανειστή και τον οφειλέτη του, και αφετέρου, μία αποτελεσματικότητα μέσων που δεν αφήνει ανεπηρέαστες τις ουσιαστικού δικαίου έννομες σχέσεις των εμπλεκομένων προσώπων που είναι υποκείμενα της αναγκαστικής εκτέλεσης. 

5. Από τα ανωτέρω είναι σαφές πως παγίως η νομολογία –και δικαίως- των ελληνικών Δικαστηρίων τάσσεται υπέρ του καλόπιστου υπερθεματιστή που πλειοδότησε σε διενεργηθέντα πλειστηριασμό παρά την ύπαρξη συμφωνίας ή υπόσχεσης περί αναστολής/ ματαίωσης του τελευταίου. Εφόσον ο υπάλληλος του πλειστηριασμού και ο υπερθεματιστής δεν ενημερώθηκαν για την εν λόγω συμφωνία ή υπόσχεση, οι Έλληνες δικαστές σθεναρά δεν ακυρώνουν τον εν λόγω πλειστηριασμό, παρά την ενδεχομένως καταχρηστική συμπεριφορά του επισπεύδοντος δανειστή να προβεί στην επίσπευσή του παρακάμπτοντας τη συμφωνία του με τον οφειλέτη ή έστω την υπόσχεσή του περί αναστολής/ ματαίωσής του. Κρίνεται περισσότερο άξιο προστασίας ένα τρίτο σε σχέση με τον οφειλέτη και τον δανειστή πρόσωπο που αγνοούσε τις μεταξύ τους συμφωνίες και υποσχέσεις και απλώς πλειοδότησε στον πλειστηριασμό, δαπανώντας πιθανώς ένα σημαντικό μερίδιο της περιουσίας του. Δια της προστασίας, άλλωστε, του υπερθεματιστή εμπεδώνεται η ασφάλεια δικαίου και η αξιοπιστία στις συναλλαγές, ενώ θωρακίζεται ως τρόπος ικανοποίησης των χρηματικών απαιτήσεων η διενέργεια πλειστηριασμών. Τυχόν ανατροπή πλειστηριασμών δια της επίκλησης άγνωστης στον υπάλληλο του πλειστηριασμού και στον υπερθεματιστή συμφωνίας ή υπόσχεσης αναστολής/ματαίωσής του μεταξύ οφειλέτη και επισπεύδοντος δανειστή, θα καταργούσε τη διενέργεια πλειστηριασμών με ολέθριες συνέπειες για την οικονομία της χώρας.  Είναι, δε, κάτι περισσότερο από προφανές ότι η πρόνοια του νομοθέτη υπέρ του υπερθεματιστή στο ά. 1018 ΚΠολΔ –ορ. κατωτέρω αναλυτικότερα- δεν προστατεύει τον τελευταίο πλήρως, καθώς δεν καλύπτει έξοδα μεταβίβασης (λ.χ. Φ.Μ.Α. κ.ο.κ.) και τυχόν δαπάνες, στις οποίες έχει ήδη προβεί ο υπερθεματιστής για την ανακαίνιση του πλειστηριασθέντος ακινήτου. Τα εν λόγω έξοδα θα αναγκαστεί ο τελευταίος να τα διεκδικήσει με τις κατάλληλες αγωγές στρεφόμενος κατά των επωφελούμενων προσώπων και αναγκαζόμενος να εμπλακεί σε ατέρμονους δικαστικούς αγώνες.  

6. Πέρα από την ως άνω πρόνοια της νομολογίας, αντίστοιχη πρόνοια υπέρ του υπερθεματιστή επιδεικνύει και ο νομοθέτης. Συγκεκριμένα, αν ακυρωθεί τελεσίδικα ο πλειστηριασμός (αυτονόητα όχι για τον ανωτέρω αναλυόμενο λόγο, αλλά για άλλους λόγους, όπως λ.χ. εμφιλοχώρηση κάποιους σφάλματος που αφορά στην προδικασία του πλειστηριασμού, προηγούμενη ακύρωση της αναγκαστικής κατάσχεσης ή ακυρότητα της επιταγής προς πληρωμή κ.α.), τότε ο υπερθεματιστής σε σχέση με το πλειστηρίασμα πρέπει να προστατευθεί. Γίνονται οι εξής διακρίσεις:

α) Αν ο υπερθεματιστής δεν έχει μέχρι την τελεσίδικη ακύρωση του πλειστηριασμού καταβάλει το πλειστηρίασμα, μπορεί να αρνηθεί την καταβολή του. 

β) Υπάρχει το ενδεχόμενο να το έχει, μεν, καταβάλλει, αλλά τούτο να μην έχει διανεμηθεί. Στην περίπτωση αυτή το αναζητά είτε από τον υπάλληλο του πλειστηριασμού είτε από το ΤπΔ (αναλόγως αν ο υπάλληλος του πλειστηριασμού έχει προλάβει να το καταθέσει στο τελευταίο) αιτούμενος, μάλιστα, και τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων, ώστε να προλάβει τη διανομή του. 

γ) Τρίτο ενδεχόμενο είναι ο υπερθεματιστής να έχει καταβάλει το πλειστηρίασμα μέχρι την τελεσίδικη ακύρωση του πλειστηριασμού και τούτο να έχει ήδη διανεμηθεί. Τότε ο τελευταίος έχει δύο επιλογές για να το λάβει πίσω, οι οποίες εδράζονται και οι δύο στις διατάξεις του ουσιαστικού δικαίου για τον αδικαιολόγητο πλουτισμό. Το πρώτον μπορεί να επισπεύσει εκ νέου δεύτερο πλειστηριασμό επί του ακύρως πλειστηριασθέντος πράγματος. Κατά δεύτερον μπορεί να εγείρει αγωγή αδικαιολόγητου πλουτισμού κατά όποιου έλαβε το πλειστηρίασμα (ή μέρος αυτού). 

- Πιο αναλυτικά, το ά. 1018 ΚΠολΔ εξοπλίζει τον υπερθεματιστή ακύρως πλειστηριασθέντος πράγματος με έναν ιδιότυπο εκτελεστό τίτλο και ένα ειδικό προνόμιο. Δυνάμει της απόφασης που ακύρωσε τελεσίδικα την εκτέλεση και πιστοποίησης του υπαλλήλου του πλειστηριασμού ότι το πλειστηρίασμα έχει καταβληθεί και διανεμηθεί (τα δύο εν λόγω έγγραφα συναποτελούν τον εκτελεστό τίτλο του υπερθεματιστή) ο υπερθεματιστής μπορεί (έχει την επιλογή) να επισπεύσει εκ νέου πλειστηριασμό, στηριζόμενος μάλιστα στην ήδη διενεργηθείσα κατάσχεση και χωρίς να χρειάζεται να επιβάλει νέα (εφόσον βέβαια τούτη δεν έχει ανατραπεί, άλλως πρέπει να επιβάλει εκ νέου κατάσχεση). Στον εν λόγω πλειστηριασμό ο υπερθεματιστής κατά ρητή επιταγή του νομοθέτη απολαμβάνει το υπερπρονόμιο να κατατάσσεται πρώτος στον πίνακα κατάταξης δανειστών αμέσως μετά από τα έξοδα της εκτέλεσης του νέου πλειστηριασμού.  Εφόσον, δε, ο υπερθεματιστής επιλέξει την οδό του άρθρου 1018 ΚΠολΔ, τότε είναι φανερό πως στρέφεται κατά του καθ’ ου η εκτέλεση οφειλέτη (αφού πλειστηριάζει εκ νέου το πράγμα που του ανήκει) και αδικαιολογήτως πλουτίσας θεωρείται ο τελευταίος.   

- Είναι, όμως, στη διακριτική ευχέρεια του υπερθεματιστή να μην επιλέξει τη δυνατότητα που του δίνει το άρθρο 1018 ΚΠολΔ και να ασκήσει αγωγή στηριζόμενη στις διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού κατ’ άρθρα 904επ. ΑΚ, ώστε να αναλάβει το πλειστηρίασμα. Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά ποίου θα στρέφεται η ε λόγω αγωγή. Ο Άρειος Πάγος με την ΟλΑΠ 5/2018 απόφασή του, απεφάνθη ότι η εν λόγω αγωγή στρέφεται κατά όποιου εισέπραξε το πλειστηρίασμα. Συνεπώς, η εν λόγω αγωγή στρέφεται το πρώτον κατά των δανειστών του καθ΄ου η εκτέλεση οφειλέτη, οι οποίοι εν προκειμένω θεωρούνται αδικαιολογήτως πλουτίσαντες. Κατά του καθ’ ου η εκτέλεση οφειλέτη θα στραφεί η αγωγή μόνο στην περίπτωση που ο τελευταίος εισέπραξε τυχόν υπόλοιπο του πλειστηριάσματος. Η εν λόγω θέση της Ολομέλειας του ανωτάτου Ακυρωτικού αντλεί επιχείρημα από το ά. 1005, παρ. 3 infin ΚΠολΔ, κατά το οποίο, αν ακυρωθεί ο πλειστηριασμός, αναβιώνουν οι εμπράγματες εξασφαλίσεις των δανειστών του καθ’ ου η εκτέλεση οφειλέτη. Η αναβίωση, βέβαια, αυτών λογικώς προϋποθέτει αναβίωση των απαιτήσεων που εξασφαλίζουν. Εφόσον, δε, οι δανειστές επαναποκτούν τις απαιτήσεις τους κατά του οφειλέτη, πλουτίζουν αδικαιολόγητα δια του πλειστηριάσματος του ακυρωθέντος πλειστηριασμού. 

7. Στον απόηχο της παρουσίασης της παραπάνω υπερπροστασίας του υπερθεματιστή και αντί επιλόγου να σημειωθεί η εξής παρατήρηση: η προστασία του αυτή δεν φτάνει μέχρι του σημείου να διατηρεί ο υπερθεματιστής την κυριότητα του πλειστηριασθέντος πράγματος μετά την τελεσίδικη ακύρωση του πλειστηριασμού. Επί τελεσίδικης ακύρωσης του πλειστηριασμού επέρχεται αναδρομική άρση του συνόλου των συνεπειών, επομένως, μεταξύ άλλων, το πλειστηριασθέν πράγμα επιστρέφει στην περιουσιακή σφαίρα και κυριότητα του οφειλέτη. Ο, δε, οφειλέτης έχει στη διάθεσή του τις εμπράγματες αγωγές του ΑΚ προκειμένου να διεκδικήσει το πράγμα. Τούτη φαίνεται να είναι σήμερα η κρατούσα άποψη παρά τη σποραδική διατύπωση της αντίθετης, πλην όμως εσφαλμένης, άποψης (βλ. Χ. Ευθυμίου, Η έννομη θέση του υπερθεματιστή στην αναγκαστική εκτέλεση για την ικανοποίηση των χρηματικών απαιτήσεων, σελ. 178επ., Π. Κορνηλάκη, Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, 3η έκδοση, 2023, σελ. 1.515, Χ. Φίλιο, σχόλιο σε ΑΠ 1437/2012, ΕλλΔνη 2/2013, σελ. 413επ., ΑΠ 797/2021, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, ΤρΕφΑθ 2341/2021 και ΑΠ 1827/2022, ΤΝΠ Qualex).