Η Διανομή των κερδών στην Ομόρρυθμη και Ετερόρρυθμη εταιρεία

Legal Insight

Απρίλιος 2025

Κατερίνα Ζωγράφου, ΜΔΕ

Περίληψη: Το άρθρο εξετάζει τη διαδικασία διανομής των κερδών στις ομόρρυθμες (Ο.Ε.) και ετερόρρυθμες (Ε.Ε.) εταιρείες. Αναλύονται οι έννοιες του κέρδους και της ζημίας, καθώς και τα δικαιώματα των εταίρων στη διανομή, όπως ορίζονται από τον νόμο και την εταιρική σύμβαση. Συζητείται ο χρόνος και ο τρόπος γέννησης της αξίωσης για καταβολή των κερδών, υπογραμμίζοντας ότι, ελλείψει αντίθετης συμφωνίας, η αξίωση αυτή γεννάται με τη λήξη της εταιρικής χρήσης. Τέλος, εξετάζεται η δυνατότητα αποθησαύρισης των κερδών, δηλαδή η μη διανομή τους και η μεταφορά τους σε επόμενες χρήσεις, επισημαίνοντας ότι αυτό απαιτεί ρητή πρόβλεψη στο καταστατικό ή ομόφωνη απόφαση των εταίρων. 

1. Εισαγωγή

Οι προσωπικές εταιρείες, δηλαδή οι ομόρρυθμες (Ο.Ε.) και οι ετερόρρυθμες (Ε.Ε.), αποτελούν από τις πλέον διαδεδομένες μορφές εταιρικών σχημάτων στον χώρο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Η δομή τους βασίζεται κυρίως στην προσωπική εμπιστοσύνη μεταξύ των εταίρων, γεγονός που επηρεάζει καθοριστικά τη λειτουργία τους και ειδικότερα τον τρόπο διανομή των κερδών. Η διαδικασία διανομής κερδών στις εν λόγω εταιρείες καθορίζεται από τον νόμο 4072/2012, το καταστατικό της εταιρείας και τις μεταξύ των εταίρων συμφωνίες. 

Η γνώση των αρχών που διέπουν τη διανομή κερδών στις προσωπικές εταιρείες είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των εταίρων, τη διατήρηση της εταιρικής συνοχής και την αποφυγή νομικών διενέξεων. Το παρόν άρθρο εξετάζει τον τρόπο διάθεσης των επιχειρηματικών κερδών στις προσωπικές εταιρείες, παρουσιάζοντας τις βασικές αρχές και διαδικασίες που εφαρμόζονται, καθώς και τις συμφωνίες που μπορούν να επηρεάσουν τη διαδικασία αυτή.

2. Έννοια Κέρδους και Δικαιώματα Εταίρων στη Διανομή

Στις προσωπικές εταιρείες, το κέρδος ή η ζημία αναφέρεται στο καθαρό αποτέλεσμα μετά τη φορολόγηση, όπως αυτό προκύπτει από την κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης του φορολογικού έτους της εταιρείας. Η έννοια του κέρδους ή της ζημίας αντανακλά τη διαφορά μεταξύ των εσόδων και των εξόδων της εταιρείας, υπολογιζόμενη με βάση τα οικονομικά δεδομένα της τρέχουσας και της προηγούμενης διαχειριστικής περιόδου. Έτσι, το κέρδος ή η ζημία αντικατοπτρίζει την αύξηση ή μείωση της εταιρικής περιουσίας σε σχέση με το προηγούμενο φορολογικό έτος και όχι με την αρχική περιουσία της εταιρείας. Το διανεμητέο κέρδος είναι το ποσό που παραμένει διαθέσιμο για διανομή στους εταίρους μετά την κάλυψη των εταιρικών αναγκών και τυχόν προβλεπόμενης αποθεματοποίησης.

Το δικαίωμα συμμετοχής στα αποτελέσματα χρήσης αποτελεί ένα γενικό περιουσιακό δικαίωμα του εταίρου, το οποίο συνδέεται άρρηκτα με την εταιρική του ιδιότητα και του παρέχει τη δυνατότητα να συμμετέχει στα κέρδη καθ’ όλη τη διάρκεια της εταιρίας. Παράλληλα, η συγκεκριμένη αξίωση του εταίρου για καταβολή των κερδών που του αναλογούν σε μια συγκεκριμένη διαχειριστική περίοδο καθίσταται δικαστικά επιδιώξιμη με τη λήξη της περιόδου αυτής, εφόσον η εταιρία έχει διάρκεια μεγαλύτερη του έτους και δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση στην εταιρική σύμβαση. 

Το γενικό δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη θεμελιώνεται στη σύμβαση της εταιρίας και δεν μπορεί να μεταβιβαστεί αυτοτελώς ούτε να αποτελέσει αντικείμενο κατάσχεσης, ακόμα και με τη συναίνεση των λοιπών εταίρων, καθώς αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της εταιρικής ιδιότητας. Αντίθετα, η αξίωση για την καταβολή των κερδών μιας συγκεκριμένης διαχειριστικής περιόδου, ακόμη και μελλοντικής, δύναται να εκχωρηθεί ελεύθερα αλλά και να κατασχεθεί. 

Εφόσον δεν υπάρχει αντίθετη συμφωνία, οι εταίροι συμμετέχουν στα κέρδη κατά το ποσοστό συμμετοχής τους, ενώ η εταιρική σύμβαση μπορεί να προβλέπει διαφορετικό τρόπο κατανομής. Αν δεν υπάρχει σχετική ρύθμιση και το κενό δεν μπορεί να καλυφθεί ερμηνευτικά, τα κέρδη θα διανεμηθούν ισόποσα στους εταίρους. Οι τελευταίοι μπορούν πάντοτε να συμφωνήσουν διαφορετική κατανομή για συγκεκριμένη χρήση. 

3. Χρόνος γέννησης της αξίωσης και τρόπος ικανοποίησης αυτής

Στις προσωπικές εταιρίες (όπως η ομόρρυθμη και η ετερόρρυθμη) το δικαίωμα κάθε εταίρου στα εταιρικά κέρδη γεννάται μόλις λήξει η εταιρική χρήση. Η κρατούσα άποψη στη νομολογία δέχεται ότι, ελλείψει αντίθετης συμφωνίας, τα κέρδη μοιράζονται στους εταίρους στο τέλος κάθε εταιρικής χρήσης. Συνεπώς δεν απαιτείται ως προϋπόθεση η προηγούμενη σύνταξη των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων ούτε η έγκρισή τους από τη συνέλευση των εταίρων για να γεννηθεί και να ασκηθεί η αξίωση διανομής κερδών.

Την εν λόγω θέση έχει υιοθετήσει και η νομολογία των δικαστηρίων μας. Ειδικότερα, ο Άρειος Πάγος με την υπ’ αρ. 1869/2022 απόφαση,  επιβεβαίωσε ότι η σύνταξη και η έγκριση των λογαριασμών από τους εταίρους δεν αποτελεί προαπαιτούμενο για τη διανομή κερδών (σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στις κεφαλαιουχικές εταιρίες). Μόνο αν προβλέπεται διαφορετικά στην εταιρική σύμβαση (καταστατικό) ισχύει άλλος χρόνος ή τρόπος διανομής – για παράδειγμα, οι εταίροι μπορούν να συμφωνήσουν σε διανομή κερδών σε διαφορετική περιοδικότητα ή σε παρακράτηση μέρους των κερδών ως αποθεματικό.  Εφόσον όμως, δεν υπάρχει αντίθετη καταστατική ρύθμιση, ο χρόνος άσκησης της αξίωσης του εταίρου για απόδοση των κερδών συμπίπτει με το τέλος της εταιρικής χρήσης. 

Με τη λήξη λοιπόν της εταιρικής χρήσης, κάθε εταίρος αποκτά αγώγιμη αξίωση (δηλ. δικαίωμα δικαστικής επιδίωξης) κατά της εταιρίας για το μερίδιο των κερδών που του αναλογεί. Αν ο εταίρος γνωρίζει ήδη το ποσό των καθαρών κερδών που του αντιστοιχεί, μπορεί αμέσως να το απαιτήσει από την εταιρία (εξωδίκως ή δικαστικά), αφού η απαίτηση θεωρείται πλέον ληξιπρόθεσμη από το τέλος της διαχειριστικής περιόδου.

 Αν δεν γνωρίζει το ακριβές ποσό, έχει τη δυνατότητα να το εξακριβώσει ασκώντας τα δικαιώματα ενημέρωσης και λογοδοσίας που του παρέχει ο νόμος. Συγκεκριμένα, οι διαχειριστές έχουν υποχρέωση να παρέχουν πλήρη πληροφόρηση στους λοιπούς εταίρους και να αποδίδουν λογαριασμό για τη διαχείριση. Η σύνταξη των οικονομικών καταστάσεων κάθε χρήσης αποτελεί, άλλωστε, εκπλήρωση της υποχρέωσης λογοδοσίας των διαχειριστών απέναντι στους μη διαχειριστές εταίρους. 

Σε κάθε περίπτωση όμως, όπως λ.χ. όταν δεν είναι δυνατή η άσκηση του δικαιώματος λογοδοσίας, γιατί έχει χαθεί η εταιρική ιδιότητα και ο πρώην εταίρος επιθυμεί να λάβει τα μερίσματα που του αναλογούν μέχρι την απώλεια αυτής, ελλείψει λογαριασμού, αποκτά σημασία για την προβολή της αξίωσης στα κέρδη, η φορολογική δήλωση της εταιρείας.

4. Αποθησαύριση κερδών στις προσωπικές εταιρείες

Όπως ειπώθηκε και ανωτέρω, στις προσωπικές εταιρίες (ΟΕ, ΕΕ) κάθε εταίρος έχει εκ του νόμου δικαίωμα στο μερίδιο των ετήσιων κερδών του ανάλογα με την εταιρική του μερίδα. Αν η εταιρία έχει διάρκεια μεγαλύτερη του έτους, τα οικονομικά αποτελέσματα κλείνονται και τα κέρδη διανέμονται στο τέλος κάθε εταιρικής χρήσης, εκτός αν προβλέπεται διαφορετικά στο καταστατικό.

Η μη διανομή των κερδών (η «αποθησαύριση», π.χ. με μεταφορά των αδιανέμητων κερδών «εις νέον» για σχηματισμό αποθεματικού σε επόμενες χρήσεις) αποτελεί εξαίρεση από τον κανόνα αυτό και συνεπάγεται περιορισμό του δικαιώματος των εταίρων στα κέρδη. Σύμφωνα με πάγια νομολογία, οποιαδήποτε απόφαση μη διανομής προϋποθέτει είτε ρητή πρόβλεψη στο καταστατικό είτε απόφαση όλων των εταίρων ομόφωνα στη συνέλευση.

Ελλείψει τέτοιας συμφωνίας, ο διαχειριστής δεν νομιμοποιείται να κρατήσει μονομερώς τα κέρδη στην εταιρία – μια τέτοια μονομερής απόφαση «μεταφοράς εις νέον» είναι άκυρη ως υπέρβαση εξουσίας του διαχειριστή. Κατά την αρχή της αυτοτέλειας των εταιρικών χρήσεων, οι εταίροι οφείλουν να αποφασίζουν κάθε έτος (και κατά κανόνα με ομοφωνία) αν θα διανεμηθούν ή θα αποθησαυριστούν τα κέρδη της χρήσης. Σε περίπτωση που ένας εταίρος δεν συναινεί στη μη διανομή, διατηρεί δικαίωμα να αξιώσει δικαστικά το μερίδιό του από τα κέρδη του έτους (με τους νόμιμους τόκους).

Χαρακτηριστικά, ο Άρειος Πάγος έκρινε ότι η διαχειρίστρια ΟΕ που μετέφερε μόνη της το 50% των ετήσιων κερδών σε νέο χωρίς ομόφωνη απόφαση της συνέλευσης των εταίρων, παραβίασε το δικαίωμα στα κέρδη των λοιπών συνεταίρων (οι οποίοι δικαιώθηκαν δικαστικά για τα κέρδη τους). Αντίστοιχα, το ΤριμΕφ Θράκης 14/2023 επιβεβαίωσε πως,  χωρίς αντίθετη καταστατική ρύθμιση τα κέρδη πρέπει να διανέμονται κάθε χρόνο και ότι τυχόν «μεταφορά εις νέο» απαιτεί απόφαση όλων των εταίρων, ενώ το Εφ Θεσσαλονίκης 1685/2011 δικαίωσε εταίρο που ζήτησε τα μη διανεμηθέντα κέρδη του.

Επομένως, η αποθησαύριση κερδών σε προσωπική εταιρία είναι δυνατή μόνο υπό την προϋπόθεση ότι συναινέσουν όλοι οι εταίροι (ή ότι προβλέπεται ρητώς στο καταστατικό διαφορετικός τρόπος διάθεσης των κερδών). Διαφορετικά κάθε εταίρος μπορεί να αξιώσει (δικαστικά ή εξωδίκως) τη διανομή του αναλογούντος μεριδίου κέρδους του.

5. Αντί επιλόγου

Η διανομή των κερδών στις προσωπικές εταιρείες αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα των εταίρων και ρυθμίζεται τόσο από το νόμο όσο και από την εταιρική σύμβαση. Η κατανόηση των σχετικών διατάξεων και η σαφής καταγραφή των συμφωνιών στο καταστατικό είναι απαραίτητες για την ομαλή λειτουργία της εταιρείας και την αποφυγή συγκρούσεων μεταξύ των εταίρων. Η έγκαιρη και δίκαιη διανομή των κερδών, σύμφωνα με τις προβλεπόμενες διαδικασίες, ενισχύει την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία μεταξύ των μελών της εταιρείας, συμβάλλοντας στην επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων και στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά της.