Το περιεχόμενο της Συμφωνίας Εξυγίανσης: Δυνατότητες ρύθμισης με τους Δημόσιους Φορείς

Legal Insight

Απρίλιος 2023

Γιώργος Κεφαλάς, L.LM. mult., M.Sc.

(αναδημοσίευση από taxheaven.gr)

Περίληψη: Η συμφωνία εξυγίανσης αποτελεί μαζί με τον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών τις δύο συλλογικές διαδικασίες ρύθμισης οφειλών που παρέχονται για τη συλλογική εξυγίανση των βιώσιμων επιχειρήσεων. Σε αντίθεση με τον εξωδικαστικό, στη διαδικασία της εξυγίανσης παρέχεται στον οφειλέτη και τους συναινούντες πιστωτές του πολύ μεγάλη ευελιξία στη διαμόρφωση των όρων της συμφωνίας. Είναι, συνεπώς, κομβική η διαμόρφωση των όρων της συμφωνίας εξυγίανσης, ώστε να επιτυγχάνεται το μέγιστο δυνατό όφελος για την εταιρεία. Στο παρόν άρθρο εστιάζουμε στη διαμόρφωση των όρων της συμφωνίας ιδίως σε σχέση με τους Δημόσιους Φορείς.

1. Εισαγωγή

Ήδη σε προηγούμενα άρθρα μας έχουμε αναδείξει τα πλεονεκτήματα που παρέχει στον οφειλέτη το θεσμικό πλαίσιο της εξυγίανσης, ενώ έχουμε παρουσιάσει και τις δύο βασικές αρχές που διέπουν τη διαδικασία και οριοθετούν τις δυνατότητες ρύθμισης, ήτοι την αρχή της ίσης μεταχείρισης των πιστωτών που βρίσκονται στην ίδια θέση (βλ. εδώ) και την αρχή της συλλογικής ικανοποίησης των πιστωτών με την έννοια της μη χειροτέρευσης της θέσης τους (βλ. εδώ).

Στο παρόν άρθρο εστιάζουμε ιδίως στα ζητήματα ρύθμισης με τους Δημόσιους Φορείς, ήτοι το Ελληνικό Δημόσιο και τον Ηλεκτρονικό Ενιαίο Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (e-ΕΚΦΑ), αναδεικνύοντας δυνατές διαμορφώσεις που μπορεί να λάβει η συμφωνία εξυγίανσης, βάσει πάντοτε και της νομολογίας των δικαστηρίων μας.

Υπενθυμίζεται, πάντως, ότι, για να επικυρωθεί μία συμφωνία εξυγίανσης από το δικαστήριο, θα πρέπει να συναινούν οι πλειοψηφίες των πιστωτών που ορίζει ο νόμος (δηλαδή είτε το 50% των πιστωτών με εμπράγματη ασφάλεια και παράλληλα το 50% των πιστωτών χωρίς εμπράγματη ασφάλεια είτε το 60% του συνόλου των πιστωτών, στο οποίο περιλαμβάνεται και το 50% των πιστωτών με εμπράγματη ασφάλεια). Εφόσον, λοιπόν, υπάρχουν οι αναγκαίες πλειοψηφίες, κρίσιμες είναι οι ειδικότερες διαμορφώσεις που μπορεί να λάβει η συμφωνία εξυγίανσης και δη ως προς τους δημόσιους φορείς.

2. Μακροπρόθεσμη ρύθμιση των οφειλών προς τους Δημόσιους Φορείς

Πάγιο αίτημα των οφειλετών του Δημοσίου και του e-ΕΦΚΑ είναι η παροχή της δυνατότητας ρύθμισης των οφειλών τους σε μακροπρόθεσμη βάση. Στο πλαίσιο αυτό, ο παλιός εξωδικαστικός (ν. 4469/2017) είχε προβλέψει δυνατότητα ρύθμισης των οφειλών προς τους Δημόσιους φορείς σε έως και 120 (μηνιαίες) δόσεις, ενώ αντίστοιχη πρόβλεψη υπήρχε και σε κατ’ ιδίαν νομοθετήματα που είχαν εκδοθεί (βλ. και την πρόσφατη αναβίωση της ρύθμισης των 120 δόσεων με τον ν. 5036/2023). Στον νέο εξωδικαστικό μηχανισμό προβλέπεται η δυνατότητα ρύθμισης των οφειλών προς το Δημόσιο και τον e-ΕΦΚΑ σε έως και 240 δόσεις. Ωστόσο, στον εξωδικαστικό μηχανισμό, αφενός, τίθενται περιορισμοί ως προς τη δυνατότητα διαγραφής ποσών βασικής οφειλής (δεν διαγράφεται ποσό βασικής οφειλής από παρακρατούμενους και επιρριπτόμενους φόρους, καθώς και από ασφαλιστικές εισφορές), ενώ παράλληλα η ρύθμιση επιβαρύνεται με επιτόκιο 3% (κατόπιν των αλλαγών που επέφερε στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού ο ν. 5024/2023).

Αντίθετα, στο πλαίσιο της διαδικασίας εξυγίανσης δεν τίθεται ανώτατο όριο ως προς τον αριθμό των δόσεων για τη ρύθμιση των οφειλών των Δημόσιων Φορέων (ούτε άλλωστε και των λοιπών πιστωτών).

Χαρακτηριστική είναι εν προκειμένω η κρίση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Σύρου στην υπ’ αριθμ. 2/2018 απόφασή του, κατά την οποία: «Τέλος, αναφορικά με το Ελληνικό Δημόσιο προβλέπεται ότι η απαίτησή του θα εξοφληθεί ως εξής: […] οι ρυθμιζόμενες προσαυξήσεις, οι τόκοι και τα τέλη, καθώς και τα ποσά που βεβαιώθηκαν από το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας ως οφειλές προς το Ελληνικό Δημόσιο, θα αποπληρωθεί πλήρως το κεφάλαιό της, ύψους ….. ευρώ, σε 280, ισόποσες άτοκες μηνιαίες δόσεις, με την πρώτη δόση να καταβάλλεται εντός 60 εργασίμων ημερών από την υπογραφή του πρωτοκόλλου παράδοσης και παραλαβής του ενεργητικού μεταξύ της αιτούσας και της εταιρείας με την επωνυμία […]. Ο ανωτέρω αριθμός των δόσεων, καίτοι αρκετά μεγάλος, κρίνεται από το Δικαστήριο ότι δεν παραβιάζει την αρχή της ισότιμης μεταχείρισης των πιστωτών που βρίσκονται στην ίδια θέση, καθώς προβλέπεται το ίδιο για τον ΕΦΚΑ, που σύμφωνα με το πρώτο κυρίως παρεμβαίνον, βρίσκεται στην ίδια θέση με το Δημόσιο. Άλλωστε μεγάλος αριθμός δόσεων έχει επανειλημμένα γίνει δεκτός από την νομολογία, όπως ενδεικτικά: 140 δόσεις (ΠΠρΑθ 288-9/2015), 152 δόσεις (ΕφΠερι 569/2014), 156 δόσεις (ΕφΘες 2156/2015), 240 δόσεις (ΠΠρΑθ 109/2018), 250 δόσεις (ΠΠρΑθ 8/2017), 268 δόσεις (ΠΠρΑθ 688/2014)».

Πέραν δε της δυνατότητας μακροπρόθεσμης ρύθμισης, έχει κριθεί ότι μπορεί να συμφωνηθεί και η άτοκη ρύθμιση των οφειλών του Δημοσίου και του e-ΕΦΚΑ, υπό τον όρο πάντοτε ότι δεν παραβιάζεται η αρχή της ίσης μεταχείρισης των πιστωτών που βρίσκονται στην ίδια θέση. Χαρακτηριστικά έκρινε η απόφαση του Εφετείου Αθηνών 5177/2017: «Ο ισχυρισμός των κυρίως παρεμβαινόντων ότι δεν αντιμετωπίζονται οι πιστωτές με βάση την αρχή της ίσης μεταχείρισης, διότι για την αποπληρωμή των δανειακών υποχρεώσεων της αιτούσας προς τις συμβαλλόμενες στη συμφωνία εξυγίανσης τράπεζες προβλέπεται η καταβολή τόκου με επιτόκιο Euribor + 3%, ενώ για τους ίδιους, που ανήκουν στην κατηγορία των γενικώς προνομιούχων [Ελληνικό Δημόσιο και ασφαλιστικοί οργανισμοί] μη συμβαλλομένων πιστωτών, προβλέπεται εξόφληση με καταβολή σε 180 άτοκες μηνιαίες δόσεις, ενώ για τους εργαζομένους της επιχείρησης προβλέπεται η αποπληρωμή σε 18 ισόποσες μηνιαίες δόσεις, για την οφειλή της ΔΕΗ σε 90 ισόποσες δόσεις και για τους προμηθευτές ανάλογα με το αν είναι αναγκαίοι για τη συνέχιση λειτουργίας της επιχείρησης ή μη σε 42 ή 60 αντίστοιχα μηνιαίες δόσεις, είναι απορριπτέος ως αβάσιμος. Και τούτο διότι οι ανωτέρω κατηγορίες των πιστωτών δεν βρίσκονται στην ίδια θέση, τυχόν δεν αποκλίσεις από την αρχή της ισότιμης μεταχείρισης, κατά τη διάταξη του αρ. 106β παρ. 2 εδ. δ' του ΠτΚ επιτρέπονται για σπουδαίο επιχειρηματικό ή κοινωνικό λόγο, ενδεικτικά δύνανται να τύχουν ευνοϊκής μεταχείρισης απαιτήσεις πελατών της επιχείρησης του οφειλέτη, η μη ικανοποίηση των οποίων βλάπτει ουσιωδώς τη φήμη της ή τη συνέχιση της επιχείρησης καθώς και εργατικές απαιτήσεις. Εν προκειμένω, η προαναφερόμενη ειδική ρύθμιση περί εξόφλησης εντόκως των απαιτήσεων των τραπεζών, δικαιολογείται εξαιτίας του ότι αυτές είναι εμπραγμάτως εξασφαλισμένες με προσημειώσεις υποθήκης στο ξενοδοχειακό συγκρότημα της αιτούσας και προβλέπεται η συνέχιση της χρηματοδότησης εκ μέρους τους με δάνειο 600.000 ευρώ για την περαιτέρω λειτουργία της επιχείρησης".

3. Η μεταχείριση των οφειλών από τυχόν φορολογικούς ελέγχους

Είναι πιθανό, παράλληλα με τη συμφωνία εξυγίανσης, να διενεργείται και έλεγχος από Δημόσιο Φορέα, τα αποτελέσματα του οποίου κατά την υπογραφή της συμφωνίας δεν είναι ακόμη γνωστά. Επίσης, είναι πιθανό μετά την επικύρωση της συμφωνίας εξυγίανσης να ακολουθήσει φορολογικός έλεγχος για χρήσεις που προηγούνταν της ημερομηνίας επικύρωσης της συμφωνίας. Είναι εύλογο το ερώτημα, τι συμβαίνει στις περιπτώσεις αυτές, καθώς ο καταλογισμός ποσών κατόπιν ενός ελέγχου μπορεί να πλήξει την εξυγίανση της επιχείρησης.

Ως προς την προβληματική αυτή, έχει κριθεί από τα δικαστήρια ότι είναι έγκυρος όρος στη συμφωνία εξυγίανσης που προβλέπει διαγραφή οφειλών που θα προκύψουν από φορολογικούς ελέγχους στο πλαίσιο της ανάγκης διασφάλισης της βιωσιμότητας της επιχείρησης μέσω της εξυγίανσης.

Χαρακτηριστική εν προκειμένω είναι η απόφαση υπ’ αριθμ. 581/2021 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πατρών, η οποία έκρινε ότι: «Όσον αφορά οφειλές, που ενδεχομένως προκύψουν, καταλογισθούν ή βεβαιωθούν στην αιτούσα εταιρεία από παρελθόντες, τρέχοντες ή και μελλοντικούς φορολογικούς ελέγχους μέχρι την ημερομηνία υπογραφής του ιδιωτικού συμφωνητικού μεταβίβασης της επιχείρησης δεν καταλογίζονται και δεν μεταφέρονται στη νέα εταιρεία ούτε αναλαμβάνονται απ’ αυτήν, αλλά θα αποτελούν υποχρέωση της αιτούσας εταιρείας, η οποία λόγω μη ύπαρξης ενεργητικού θα διαγραφεί κατά ποσοστό 100% […]. Ο όρος αυτός κρίνεται εύλογος και αναγκαίος στο πλαίσιο της βιωσιμότητας της νέας εταιρείας, καθώς για τη σύνταξη του επιχειρηματικού της σχεδίου και την κάλυψη απασών των αναγκών της θα πρέπει να αναλαμβάνονται απ’ αυτήν υποχρεώσεις συγκεκριμένες και εμφανείς και όχι αμφίβολες».

Στο ίδιο μήκος κύματος και η απόφαση υπ’ αριθμ. 5756/2020 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, η οποία έκρινε ότι: «Εξάλλου, οι όροι της υπό επικύρωση συμφωνίας εξυγίανσης με τους οποίους προβλέπεται ότι οι υποχρεώσεις της αιτούσας που τυχόν προκύψουν από τρέχοντες ή μελλοντικούς φορολογικούς ελέγχους ή ελέγχους ασφαλιστικών φορέων (πάντοτε υπό την προϋπόθεση ότι οι σχετικές απαιτήσεις θα έχουν γεννηθεί έως την έκδοση της απόφασης επικύρωσης της συμφωνίας εξυγίανσης), δεν θα μεταφερθούν στη νέα εταιρεία, αλλά θα διαγραφούν πλήρως και ολοσχερώς (κατά ποσοστό 100%), κρίνεται εύλογος και αναγκαίος στο πλαίσιο διασφάλισης της βιωσιμότητας της νέας εταιρείας».

4. Οι απαιτήσεις των αφανών πιστωτών

Καταρχάς, ως αφανείς πιστωτές ορίζονται οι πιστωτές, η απαίτηση των οποίων υπήρχε μεν πριν από την υπογραφή της συμφωνίας εξυγίανσης και τη συζήτηση της αίτησης επικύρωσης ενώπιον του δικαστηρίου, αλλά δεν φαινόταν στα βιβλία της επιχείρησης ή τα λοιπά έγγραφα που τέθηκαν υπόψη του δικαστηρίου, είτε εκ παραδρομής είτε επειδή επρόκειτο για αμφισβητούμενη απαίτηση. Αντίστοιχα δε προς την έννοια του αφανούς πιστωτή, υπάρχει και η έννοια της αφανούς απαίτησης ενός, κατά τα λοιπά, εμφανούς πιστωτή. Σε αυτή την έννοια μπορούν να υπαχθούν και οι ως άνω αναφερθείσες οφειλές από τυχόν φορολογικούς ελέγχους ή ελέγχους ασφαλιστικών φορέων.

Ενδεικτικά, ως προς τους αφανείς πιστωτές, η ως άνω αναφερθείσα υπ’ αριθμ. 581/2021 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πατρών έκρινε έγκυρο όρο της συμφωνίας εξυγίανσης που προέβλεπε: «Απαιτήσεις τυχόν αφανών πιστωτών της αιτούσας εταιρείας, οι οποίες είχαν ήδη γεννηθεί στις 31.3.2020 ή επρόκειτο να γεννηθούν κατά την ενδιάμεση περίοδο, αλλά δεν εμφανίζονται στα βιβλία της, θα παραμείνουν ως υποχρέωση της αιτούσας, αλλά, δοθέντος ότι δεν θα απομείνει ενεργητικό στην αιτούσα, θα διαγραφούν κατά ποσοστό 100%».

Αντίστοιχα, η απόφαση υπ’ αριθμ. 39/2020 του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Έδεσσας έκρινε ότι: «Επισημαίνεται, άλλωστε, ότι ο όρος 8.9 της συμφωνίας, σύμφωνα με τον οποίον, τυχόν απαιτήσεις προς πάσης φύσεως πιστωτές, που δεν εμφανίζονται στο ισοζύγιο της 31-12- 2019 (αφανείς πιστωτές), καθώς και οφειλές, που τυχόν προκύψουν, καταλογιστούν ή βεβαιωθούν στην αιτούσα από παρελθόντες, τρέχοντες ή και μελλοντικούς φορολογικούς ελέγχους και αφορούν ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, σε καταλογισμό οιωνδήποτε φόρων, τελών ή εισφορών υπέρ του Δημοσίου ή υπέρ τρίτων, φόρου εισοδήματος, παρακρατούμενων ή επιρριπτόμενων φόρων, φόρου προστιθέμενης αξίας, τελών χαρτοσήμου, φόρου κεφαλαίου ή περιουσίας, έκτακτης εισφοράς, καθώς και σε καταλογισμό προστίμου ή κύρωσης για παράβαση διατάξεων του ΚΒΣ, ΚΦΑΣ και του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας ή του Ν. 2523/1997, με οιονδήποτε τρόπο και αν αυτοί καταλογίζονται ή εισπράττονται, καθώς και τυχόν προστίμων, προσαυξήσεων, τόκων και λοιπών σχετικών επιβαρύνσεων, και οι οποίες οφειλές αφορούν σε οιαδήποτε παρελθούσα διαχειριστική χρήση ή και σε οιοδήποτε χρονικό διάστημα μέχρι τη δημοσίευση της δικαστικής απόφασης, και ανεξαρτήτως του χρόνου κατά τον οποίον τυχόν έχει αρχίσει η ελεγκτική διαδικασία, διαγράφονται σε ποσοστό 100%, κρίνεται εύλογος και αναγκαίος στο πλαίσιο της βιωσιμότητας της νέας εταιρίας, καθώς για τη σύνταξη του επιχειρηματικού της σχεδίου και την κάλυψη απασών των αναγκών της θα πρέπει να αναλαμβάνονται από αυτήν υποχρεώσεις συγκεκριμένες και εμφανείς και όχι αμφίβολες».

Άλλες αποφάσεις έχουν κρίνει, πάντως, ότι οι απαιτήσεις των αφανών πιστωτών πρέπει να έχουν την ίδια αντιμετώπιση (λ.χ. ίδιο ποσοστό διαγραφής, ίδια διάρκεια αποπληρωμής, ίδιο επιτόκιο) με τις απαιτήσεις μη αφανών πιστωτών με ίδια ιστορική και νομική αιτία.

Πάντως όπως προβλέπεται και στην υπ’ αριθμ. 26400 ΕΞ 2021 Κοινή Υπουργική Απόφαση σχετικά με το περιεχόμενο της Έκθεσης του Εμπειρογνώμονα: «Σε περίπτωση που στη συμφωνία εξυγίανσης προβλέπεται περιορισμός ή διαγραφή απαιτήσεων του Δημοσίου και των Δημόσιων Φορέων, που δεν έχουν βεβαιωθεί κατά τον χρόνο υπογραφής της συμφωνίας και δεν εμφανίζονται στα βιβλία του οφειλέτη, απαιτείται να περιλαμβάνεται ρητή και διακριτή επισήμανση υπό τη μορφή πρόβλεψης, με εκτίμηση της δυνατότητας αποπληρωμής με βάση τις προβλεπόμενες ταμειακές ροές της επιχείρησης στο οικείο κεφάλαιο της έκθεσης του εμπειρογνώμονα».

Στο σχέδιο του Εμπειρογνώμονα, δηλαδή, πρέπει να προβλέπεται ότι οι ταμειακές ροές της επιχείρησης κατά τη διάρκεια εφαρμογής του σχεδίου εξυγίανσης, δεν επαρκούν για την κάλυψη τυχόν αφανών απαιτήσεων του Δημοσίου και των Δημοσίων Φορέων.

5. Αντί επιλόγου

Ο θεσμός της εξυγίανσης μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο της επιχείρησης που επιθυμεί να ρυθμίσει τις οφειλές της, κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά της, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι έχει με το μέρος της τις αναγκαίες πλειοψηφίες των πιστωτών της. Στο παρόν άρθρο εκθέσαμε δυνατές διαμορφώσεις που μπορεί να λάβει η συμφωνία εξυγίανσης, ιδίως αναφορικά με οφειλές της επιχείρησης προς τους Δημόσιους Φορείς, ώστε να επιτευχθεί το μέγιστο δυνατό όφελος για την επιχείρηση και να μπορεί να υλοποιηθεί το επιχειρηματικό της σχέδιο. Ο θεσμός της εξυγίανσης παρέχει πολύ μεγαλύτερη ευελιξία συγκριτικά με τον εξωδικαστικό μηχανισμό, όχι μόνον αναφορικά με τη ρύθμιση οφειλών των Δημόσιων Φορέων, αλλά κάθε πιστωτή, καθώς μοναδικό όριο είναι οι αρχές της μη χειροτέρευσης της θέσης των πιστωτών και της ισότιμης μεταχείρισής τους. Είναι, λοιπόν, πολύ κρίσιμη η σωστή διαμόρφωση των όρων της συμφωνίας, ώστε να εξασφαλιστεί το μέγιστο δυνατό όφελος για την επιχείρηση, χωρίς να διακυβεύεται η επικύρωση της συμφωνίας από το δικαστήριο.

(για περισσότερα βλ. κι εδώ)