Τα «Προνόμια» από τον Χαρακτηρισμό του Οφειλέτη ως Ευάλωτου

Legal Insight 

Ιούλιος 2024

Γιώργος Κεφαλάς, L.LM. mult, M.Sc.

(αναδημοσίευση από taxheaven.gr)

Περίληψη: Μία από τις κεντρικές έννοιες στο δίκαιο της αφερεγγυότητας μετά τον ν. 4738/2020 είναι η έννοια του «ευάλωτου οφειλέτη». Ποιος όμως οφειλέτης θεωρείται «ευάλωτος» κατά τον νόμο και τι οφέλη συνεπάγεται ο χαρακτηρισμός του ως ευάλωτου; Στο παρόν άρθρο προσπαθούμε να προσεγγίσουμε πρακτικά την έννοια του ευάλωτου οφειλέτη και να φωτίσουμε τα σημεία του θεσμικού πλαισίου που μπορούν να αξιοποιήσουν οι ευάλωτοι οφειλέτες. 

1. Εισαγωγή

Όπως είναι πλέον ευρέως γνωστό, η υπαγωγή στην έννοια του ευάλωτου οφειλέτη συναρτάται, αφενός, με ορισμένα εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια και, αφετέρου, με τη σύνθεση (τον αριθμό μελών) του νοικοκυριού. Έτσι, στην περίπτωση του μονοπρόσωπου νοικοκυριού, ευάλωτος είναι ο οφειλέτης εφόσον το ετήσιο εισόδημά του δεν υπερβαίνει το ποσό των 7.000,00 ευρώ, οι τραπεζικές του καταθέσεις ομοίως το ποσό των 7.000,00 ευρώ και, παράλληλα, η αξία βάσει του ΕΝ.Φ.Ι.Α. της ακίνητης περιουσίας του δεν υπερβαίνει το ποσό των 120.000,00 ευρώ. Τα ποσά αυτά προσαυξάνονται για κάθε επιπλέον μέλος του νοικοκυριού. Μέλος του νοικοκυριού θεωρείται τόσο το εξαρτώμενο μέλος, κατά την έννοια του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος, καθώς και μέλη τα οποία, παρά το γεγονός ότι δεν πληρούν τα κριτήρια του εξαρτώμενου μέλους, φιλοξενούνται από τον οφειλέτη, υπό την προϋπόθεση ότι αυτό έχει δηλωθεί στην τελευταία δήλωση φορολογίας εισοδήματος. Τα ως άνω οικονομικά και περιουσιακά κριτήρια αυξάνονται σημαντικά σε περίπτωση ατόμων με αναπηρία σε ποσοστό άνω του 67%, κατόπιν της πρόσφατης τροποποίησης του άρθρου 217 του ν. 4738/2020 και της συναφώς εκδοθείσας υπουργικής απόφασης (ΚΥΑ 106723 ΕΞ 2024). Στο παρόν άρθρο εστιάζουμε στα ευεργετήματα του ευάλωτου οφειλέτη στον εξωδικαστικό μηχανισμό και τη διαδικασία της πτώχευσης, αλλά και στην ατομική αναγκαστική εκτέλεση, δηλαδή στη, συχνή στην πράξη, περίπτωση της κατάσχεσης της ακίνητης περιουσίας του οφειλέτη από πιστωτή του. 

2. Ο ευάλωτος οφειλέτης στον εξωδικαστικό μηχανισμό του ν. 4738/2020

Με τον ν. 5072/2023 επήλθαν σημαντικές αλλαγές στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών, ορισμένες εκ των οποίων σχετίζονται άμεσα με την ιδιότητα του αιτούντος – οφειλέτη ως ευάλωτου. Ειδικότερα:

 - Για οφειλέτες που πληρούν τα κριτήρια του ευάλωτου και έχουν εκδώσει βεβαίωση ευάλωτου οφειλέτη, τεκμαίρεται η συναίνεση του συνόλου των πιστωτών επί της παραγόμενης αντιπρότασης πιστωτών του άρθρου 71 παρ. 2Α του ν. 4738/2020 (επί της πρότασης, δηλαδή, του υπολογιστικού εργαλείου). Στο σημείο αυτό πρέπει, ωστόσο, να γίνει μία σημαντική διευκρίνιση • όπως ρητά αναφέρεται και στη διάταξη του νόμου, η πρόταση που θα προκύψει θα είναι η αντιπρόταση των πιστωτών του άρθρου 71 παρ. 2Α, στο πλαίσιο, ωστόσο, της οποίας λαμβάνονται υπόψη τα εισοδήματα και η περιουσία του συνόλου των συνοφειλετών και όχι μόνον του αιτούντος – ευάλωτου οφειλέτη. Ως εκ τούτου, το ύψος των μηνιαίων δόσεων της πρότασης που θα προκύψει, ανάλογα και με την οικονομική και περιουσιακή κατάσταση των συνοφειλετών, μπορεί να είναι πολύ υψηλότερο από τις οικονομικές δυνατότητες του ευάλωτου οφειλέτη.

- Ειδικά στην περίπτωση που ο αιτών είναι ευάλωτος οφειλέτης, ακόμη και στην περίπτωση που έχει επιβληθεί κατάσχεση και έχει οριστεί πλειστηριασμός, η πρόταση που προκύπτει από το υπολογιστικό εργαλείο του εξωδικαστικού μηχανισμού δεν μπορεί να περιέχει όρο περί προκαταβολής. 

- Τέλος, ο ευάλωτος οφειλέτης μπορεί να επωφεληθεί της επιδότησης καταβολής δόσεων του άρθρου 28 του ν. 4738/2020 και υπό τους όρους της ως άνω διάταξης. Στο πλαίσιο αυτό, ο οφειλέτης μπορεί να λάβει ενίσχυση ποσού από 70 έως 210 ευρώ σε μηναία βάση για την αποπληρωμή δανείου που εξασφαλίζεται με την κύρια κατοικία του. 

Σημαντικό είναι και το εξής: Ο ευάλωτος οφειλέτης θα λάβει ρύθμιση στο πλαίσιο του εξωδικαστικού, όχι μόνον ως προς τις οφειλές για τις οποίες ενέχεται ως πρωτοφειλέτης, αλλά και για εκείνες που ενέχεται ως εγγυητής. Έτσι, λ.χ. σε περίπτωση που ευάλωτος οφειλέτης ευθύνεται ως εγγυητής για την αποπληρωμή δανείου μίας ανώνυμης εταιρείας, η πρόταση που θα προκύψει θα περιλαμβάνει τη ρύθμιση και του δανείου αυτού.  

3. Ο ευάλωτος οφειλέτης στο πλαίσιο της πτώχευσης

Τα προνόμια που ο ευάλωτος οφειλέτης έχει στο πλαίσιο υποβολής αίτησης πτώχευσης εστιάζονται αποκλειστικά στη δυνατότητα του πτωχού να ζητήσει τη μεταβίβαση της κύριας κατοικίας του στον Φορέα Απόκτησης και Επαναμίσθωσης (στο εξής «Φορέας») – ο οποίος μέχρι σήμερα δεν έχει συσταθεί, καθώς η οικεία διαγωνιστική διαδικασία βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη (αναμένεται στα τέλη του 2024, ωστόσο εκδόθηκε πρόσφατα η ΚΥΑ 123242 ΕΞ 2024, με την οποία ρυθμίστηκαν ειδικότερα ζητήματα που αφορούν στην εν λόγω διαδικασία και το τίμημα επαναγοράς κλπ.) – και να διατηρήσει την κατοχή της στο πλαίσιο μίσθωσης, με τη δυνατότητα επαναγοράς της με την πάροδο των δώδεκα ετών (που ορίζεται ως διάρκεια της μίσθωσης) ή και νωρίτερα, εφόσον υπάρχει η σχετική δυνατότητα. Προϋπόθεση για την ενεργοποίηση της σχετικής διαδικασίας είναι η υποβολή της αίτησης του άρθρου 219 του ν. 4738/2020 εντός 60 ημερών από την ημερομηνία δημοσίευσης της απόφασης περί κήρυξης της πτώχευσης. Στο πλαίσιο δε αυτό ο οφειλέτης μπορεί να λαμβάνει και στεγαστικό επίδομα, κατά τη διάρκεια της μίσθωσης της κατοικίας του, το οποίο καταβάλλεται απευθείας στον Φορέα.  

Μέχρι τη σύσταση του ως άνω Φορέα, ο ευάλωτος οφειλέτης μπορεί να ζητήσει την ένταξή του στο ενδιάμεσο πρόγραμμα κρατικής στήριξης, το οποίο έχει παραταθεί έως και τον Μάρτιο του 2025, δυνάμει της διάταξης του άρθρου 104 του ν. 5072/2023. Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού, ο οφειλέτης μπορεί να επιτύχει την αναστολή εκποίησης της κύριας κατοικίας του στο πλαίσιο της πτώχευσης μέχρι τη μεταβίβασή της στον Φορέα υπό τον όρο καταβολής μηνιαίων δόσεων. Η δόση αυτή προσδιορίζεται σε ποσοστό 3,5% επί της αξίας της κύριας κατοικίας, όπως αυτή προκύπτει από το την τελευταία πράξη προσδιορισμού του ΕΝΦΙΑ, διαιρούμενη διά δώδεκα. Έτσι, λ.χ., στην περίπτωση που η αξία της κύριας κατοικίας του οφειλέτη ανέρχεται στο ποσό των 110.000,00 € θα καλείται να πληρώνει τον μήνα δόση ποσού (110.000*3,5%/12=)320 ευρώ. Μέρος δε του ποσού αυτού καταβάλλεται από το Δημόσιο, με το ποσό της συνεισφοράς του Δημοσίου να κυμαίνεται από 70 έως 210 ευρώ, ανάλογα με τη σύνθεση του νοικοκυριού του αιτούντος.  

4. Ο ευάλωτος οφειλέτης στην περίπτωση αναγκαστικής εκτέλεσης με την κατάσχεση επί της κύριας κατοικίας του. 

Τα ως άνω προνόμια έχει ο ευάλωτος οφειλέτης και στην περίπτωση που επισπεύδεται αναγκαστική εκτέλεση με κατάσχεση επί της κύριας κατοικίας του. Έτσι, ο οφειλέτης μπορεί:

- Να ζητήσει τη μεταβίβαση της κύριας κατοικίας του στον Φορέα, όταν συσταθεί, και να παραμείνει σε αυτή ως μισθωτής, οπότε θα μπορεί με τις προβλέψεις του νόμου να ασκήσει το δικαίωμα επαναγοράς. Εν προκειμένω, η σχετική αίτηση πρέπει να υποβληθεί εντός 60 ημερών από την ημερομηνία της κατάσχεσης. 

- Μέχρι τη σύσταση του Φορέα, να ενταχθεί στο ενδιάμεσο πρόγραμμα κρατικής στήριξης, με σκοπό την αναστολή της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης επί της κύριας κατοικίας του έως τη μεταβίβασή της στον Φορέα. Μία σημαντική διαφορά στην περίπτωση αυτή σε σύγκριση με την αντίστοιχη της πτώχευσης είναι ότι το ποσό της δόσης θα υπολογιστεί όχι βάσει της αξίας ΕΝ.Φ.Ι.Α. της κύριας κατοικίας, αλλά βάσει της τιμής πρώτης προσφοράς που αναφέρεται στην έκθεση κατάσχεσης. Έτσι, εν προκειμένω, θα ληφθεί υπόψη η εμπορική αξία του ακινήτου, όπως υπολογίζεται από τον πιστοποιημένο εκτιμητή στο πλαίσιο της κατάσχεσης, και όχι η αξία ΕΝ.Φ.Ι.Α..  

- Σε κάθε δε περίπτωση, ακόμη και αν ζητήσει την ένταξή του στο ως άνω πλαίσιο, η ιδιότητα του οφειλέτη ως ευάλωτου θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο και στο πλαίσιο των δικαστικών ενεργειών που θα κινήσει ο οφειλέτης. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της απόφασης υπ’ αριθμ. 109/2022 του Εφετείου Πειραιά, με την οποία ανεστάλη η διαδικασία της αναγκαστικής εκτέλεσης που επισπευδόταν σε βάρος ευάλωτου οφειλέτη, καθώς πιθανολογήθηκε ότι θα γίνει δεκτός ο σχετικός λόγος έφεσης περί καταχρηστικής διενέργειάς της, καθώς ο καθ’ ου η εκτέλεση ήταν ευάλωτος οφειλέτης, ο οποίος είχε ζητήσει τη ρύθμιση των οφειλών του, ενώ ο πλειστηριασμός επισπευδόταν επί της κύριας κατοικίας του. Σε αντίστοιχη περίπτωση, με την υπ’ αριθμ. 554/2023 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Λαμίας, ακυρώθηκε δήλωση συνέχισης πλειστηριασμού σε βάρος ευάλωτου οφειλέτη, ο οποίος είχε υποβάλει και αίτηση στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών, ως καταχρηστική. 

5. Αντί επιλόγου

Η έννοια του ευάλωτου οφειλέτη, όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία και τη δικαστηριακή πράξη, αποτελεί μία έννοια που δεν έχει κατανοηθεί πλήρως και δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς στο πλαίσιο της άμυνας του οφειλέτη έναντι των εταιρειών διαχείρισης και των πιστωτικών ιδρυμάτων. Παρά το γεγονός δε ότι τα (εισοδηματικά και περιουσιακά) κριτήρια υπαγωγής στην έννοια αυτή παραμένουν χαμηλά, είναι πολλές οι περιπτώσεις που, λόγω και της σύνθεσης του νοικοκυριού, ο οφειλέτης δύναται να χαρακτηριστεί ευάλωτος και να αξιοποιήσει τα ευεργετήματα που του παρέχει ο νόμος στο πλαίσιο των διαδικασιών αφερεγγυότητας και της αναγκαστικής εκτέλεσης.