Το «μωσαϊκό» των επιλογών του οφειλέτη: πτώχευση, εξωδικαστικός μηχανισμός, εξυγίανση ή κώδικας δεοντολογίας;

Legal Insight

Σεπτέμβριος 2021

Γιώργος Ψαράκης, ΜΔΕ, LL.M. PgCert

(αναδημοσίευση από Moneyreview.gr)

Το «μωσαϊκό» των επιλογών του οφειλέτη: πτώχευση, εξωδικαστικός μηχανισμός, εξυγίανση ή κώδικας δεοντολογίας;

Περίληψη: Νέος εξωδικαστικός μηχανισμός, δεύτερη ευκαιρία, τραπεζική διαμεσολάβηση, εξυγίανση, κώδικας δεοντολογίας, πτώχευση κοκ. Δεν υπερβάλλουμε όταν ισχυριζόμαστε ότι το τοπίο είναι παντελώς πολύπλοκο όχι μόνο για τους άμεσα ενδιαφερόμενους (οφειλέτες) αλλά και για τους ίδιους τους ειδικούς συμβούλους (δικηγόρους, λογιστές κτλ.). Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να δώσουμε κάποιες κατευθύνσεις για να μπορεί έκαστος οφειλέτης (νομικό ή φυσικό πρόσωπο) να λάβει πιο ορθολογικές αποφάσεις, απαντώντας σε ενδεικτικά παραδείγματα.

Νέος εξωδικαστικός μηχανισμός, δεύτερη ευκαιρία, τραπεζική διαμεσολάβηση, εξυγίανση, κώδικας δεοντολογίας, πτώχευση κοκ. Δεν υπερβάλλουμε όταν ισχυριζόμαστε ότι το τοπίο είναι παντελώς πολύπλοκο όχι μόνο για τους άμεσα ενδιαφερόμενους (οφειλέτες) αλλά και για τους ίδιους τους ειδικούς συμβούλους (δικηγόρους, λογιστές κτλ.). Για άλλη μια φορά, ωστόσο, επικοινωνιακά ο νέος πτωχευτικός νόμος (ο οποίος και τιτλοφορείται κατ' ευφημισμόν «ρύθμιση οφειλών και παροχή δεύτερης ευκαιρία») πέτυχε τον στόχο του: δελτία τύπου από το αρμόδιο υπουργείο και διάφορες ανακοινώσεις περί δυνατότητας διαγραφής χρεών, προσαυξήσεων και προστίμων έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον μεγάλης μερίδας οφειλετών. Δύσκολα, όμως, κάποιος μπορεί πραγματικά να γνωρίζει ποια είναι η βέλτιστη ρύθμιση για εκείνον∙ εύλογη συνέπεια όταν ξεδιπλώνεται μπροστά σου μια πληθώρα εναλλακτικών. Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να δώσουμε κάποιες κατευθύνσεις για να μπορεί έκαστος οφειλέτης (νομικό ή φυσικό πρόσωπο) να λάβει πιο ορθολογικές αποφάσεις, απαντώντας σε ενδεικτικά παραδείγματα. Ας σημειωθεί εκ των προτέρων ότι, συμπληρωματικά με το παρόν άρθρο, στην ιστοσελίδα της Ειδικής Γραμματείας Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους (http://www.keyd.gov.gr) υπάρχουν ιδιαίτερα χρήσιμες απαντήσεις σε αντίστοιχα δεκάδες ερωτήματα που έχουν υποβληθεί στο πλαίσιο σεμιναρίων παρουσίασης που διεξάγονται σε όλη την Ελλάδα.

1. Έχω χρέη σε Τράπεζες, προμηθευτές, Δημόσιο και ΕΦΚΑ. Διατηρώ μια μικρή ατομική επιχείρηση και δεν έχω ακίνητη περιουσία (ή έχω την κατοικία μου που ωστόσο είναι βεβαρυμμένη με προσημειώσεις για ποσά κατά πολύ μεγαλύτερα της εμπορικής της αξίας).

Η λύση που αρμόζει περισσότερο στην περίπτωση αυτή είναι η πτώχευση σε συνδυασμό με το θεσμό της «δεύτερης ευκαιρίας» (απαλλαγή του οφειλέτη από τα χρέη του) και πιθανόν του «ευάλωτου οφειλέτη» (μεταβίβαση κατοικίας στον φορέα απόκτησης και επαναμίσθωση). Με την έκδοση της πτωχευτικής απόφασης και την πάροδο 3ετίας (ή έτους ανάλογα με την περιουσία που διαθέτει ο πτωχός), τα χρέη «διαγράφονται» και δύναται πλέον ο οφειλέτης να ξεκινήσει από την αρχή, εκκινώντας ακόμα και νέα επιχειρηματική δραστηριότητα (την οποία μπορεί να εκκινήσει και αμέσως μετά την έκδοση της πτωχευτικής απόφασης). Εξάλλου, ο εξοπλισμός της ατομικής επιχείρησης θα είναι κατά βάση ακατάσχετος (η πτωχευτική περιουσία περιλαμβάνει το σύνολο της περιουσίας που ανήκει στον οφειλέτη κατά την κήρυξη της πτώχευσης, οπουδήποτε και αν βρίσκεται∙ δεν ανήκουν, όμως, στην πτωχευτική περιουσία τα ακατάσχετα, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και όσα πράγματα είναι απαραίτητα για την εργασία όσων αποκτούν εισόδημα από ατομική επιχείρηση). Η κατοικία του, ωστόσο, θα ρευστοποιηθεί προς όφελος των πιστωτών του, εκτός κι αν κριθεί «ευάλωτος οφειλέτης» και επιλέξει τη μεταβίβαση της κατοικίας στον φορέα απόκτησης και τη μίσθωσή της από τον τελευταίο. Προσοχή, επίσης, και στο εξής: σε περίπτωση διαγραφής οφειλών από ασφαλιστικές εισφορές μη μισθωτής απασχόλησης, ακυρώνεται ο χρόνος ασφάλισης και τα ασφαλιστικά δικαιώματα των μη μισθωτών ασφαλισμένων.

2. Έχω μεγάλη ακίνητη περιουσία, η αξία της οποίας υπερβαίνει το σύνολο των οφειλών μου. Ωστόσο δεν έχω την ρευστότητα να εξοφλήσω τις οφειλές μου προς Δημόσιο, Τράπεζες και ΕΦΚΑ κατά το χρόνο που αυτές καθίσταται ληξιπρόθεσμες.

Στο παραπάνω παράδειγμα θα ταίριαζε καλύτερα η λύση της ένταξης στον εξωδικαστικό μηχανισμό του Νέου Πτωχευτικού Νόμου. Τούτο διότι θα εκτιμηθούν οι αξίες των ακινήτων βάσει ΕΝΦΙΑ και η εισοδηματική κατάσταση του οφειλέτη, ούτως ώστε να μπορούν οι οφειλές του να ρυθμιστούν αναλόγως, με δυνατότητα αποπληρωμής μέχρι 240 δόσεις για τις οφειλές σε Δημόσιο και Ασφαλιστικά Ταμεία και 420 για τους χρηματοδοτικούς φορείς (ειδικότερα για τις οφειλές προς τις τράπεζες και διαχειριστές δανείων, η διευθέτησή τους μπορεί να γίνει αν πρόκειται για ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια σε έως 420 δόσεις ενώ για επιχειρηματικά σε έως 180 δόσεις, βάσει των οδηγιών της ΕΓΔΙΧ). Προσοχή όμως: όπως χαρακτηριστικά απαντάει και η Ειδική Γραμματεία Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους «…στη διαδικασία του Εξωδικαστικού Μηχανισμού Ρύθμισης Οφειλών δεν υπάρχει υποχρέωση των πιστωτικών ιδρυμάτων ή των διαχειριστών δανείων (που εκπροσωπούν τα funds) να προβούν σε ρύθμιση των χρεών των οφειλετών». Επίσης για να γίνει δεκτή μια ρύθμιση θα πρέπει ο οφειλέτης να κριθεί ότι έχει τα απαραίτητα εισοδήματα για να τηρήσει ένα πρόγραμμα πληρωμών∙ αν τα εισοδήματά του είναι μηδενικά (ή ελάχιστα) δεν θα γίνει δεκτή κάποια ρύθμιση (μέσω της πλατφόρμας του εξωδικαστικού μηχανισμού) αλλά θα προτιμηθεί η διαδικασία της αναγκαστικής ρευστοποίησης της περιουσίας του (για περισσότερα βλ. εδώ).

3. Δεν έχω καμία περιουσία και καμία δραστηριότητα. Είμαι μισθωτός. Οφείλω, όμως, μεγάλα ποσά σε ασφαλιστικά ταμεία και σε Δημόσιο από προηγούμενη επιχειρηματική μου δραστηριότητα.

Η υποβολή αίτησης πτώχευσης είναι η λύση που αρμόζει περισσότερο. Τούτο διότι μετά από 3 έτη από την καταχώρισή του στο μητρώο φερεγγυότητας, ο οφειλέτης θα απαλλαγεί από τα χρέη και θα μπορεί να αποκτήσει ξανά περιουσιακά στοιχεία στο όνομά του. Ωστόσο, σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 7 της υπ' αριθμ. 44510 ΕΞ 2021 ΚΥΑ, σε περίπτωση διαγραφής οφειλών από ασφαλιστικές εισφορές μη μισθωτής απασχόλησης λόγω απαλλαγής του οφειλέτη κατόπιν κήρυξής του σε πτώχευση, ακυρώνεται ο χρόνος ασφάλισης και τα ασφαλιστικά του δικαιώματα (βλ. κι εδώ).

4. Είμαι μέτοχος και Διευθύνων Σύμβουλος εταιρείας που έχει υψηλές οφειλές σε Δημόσιο και πιστωτικά ιδρύματα. Η αξία των παγίων είναι, σχετικά με το ύψος των χρεών, αρκετά μικρή. Η επιχείρηση είναι εντάσεως εργασίας και η τεχνογνωσία που έχω αποκτήσει είναι αυτή που τελικά έχει τη μεγαλύτερη αξία. Δεν έχω προσωπική περιουσία.

Στην περίπτωση αυτή θα μπορούσε να συζητηθεί το ενδεχόμενο της πτώχευσης, με παράλληλη απαλλαγή του εκπροσώπου από τα χρέη που βαραίνουν τον ίδιο προσωπικά λόγω εκπροσώπησης της εταιρείας (βάσει άρθρου 195 πτωχευτικού νόμου – βλ. περισσότερα εδώ). Αντίστοιχα, εφόσον υπάρχουν χρέη λόγω εγγυήσεων (για δάνεια λ.χ. σε πιστωτικά ιδρύματα), τα οποία δεν διαγράφονται λόγω πτώχευσης της εταιρείας-πρωτοφειλέτιδας, θα μπορούσε να συζητηθεί το ενδεχόμενο υποβολής ατομικής αίτησης πτώχευσης ενώ η εταιρεία να παραμείνει αδρανής (και τα περιουσιακά της στοιχεία να εκποιηθούν μέσω αναγκαστικής εκτέλεσης από τους δανειστές της). Στην περίπτωση αυτή ο διευθύνων σύμβουλος «καθαρίζει» από όλα τα χρέη που υπάρχουν κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης πτώχευσης και δύναται κατόπιν να εκκινήσει νέα επιχειρηματική δραστηριότητα. Οι μετοχές του ή τα εταιρικά μερίδια (αν είναι ΕΠΕ ή ΙΚΕ) στην παλιά εταιρεία θα εκποιηθούν κι αυτά από του δανειστές του. Με τον τρόπο αυτό πετυχαίνει να κάνει ένα νέο επιχειρηματικό ξεκίνημα χωρίς να έχει τα βαρίδια του παρελθόντος. Δυνατή είναι φυσικά και η προσπάθεια επίτευξης συμφωνία εξυγίανσης με τους δανειστές της Α.Ε. ώστε να αποφευχθεί η πτώχευση. Η τελευταία δυνατότητα, όμως, θα υφίσταται μόνο αν οι δανειστές συμφωνήσουν σε μια διαγραφή χρεών τέτοιου ύψους, ώστε να καταστεί βιώσιμη η επιχείρηση (βλ. παρακάτω ερώτημα υπ’ αριθμ. 7).

5. Είμαι νόμιμος εκπρόσωπος Α.Ε. που έχει οφειλές μόνο σε ένα πιστωτικό ίδρυμα. 

Στην περίπτωση αυτή ο εξωδικαστικός μηχανισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει (οφειλές μόνο σε ένα πιστωτικό ίδρυμα). Άρα μόνη λύση είναι η εφαρμογή του Κώδικα Δεοντολογίας, όπως αυτός τροποποιήθηκε πριν από λίγους μήνες (αριθμ. απόφ. 392/1/31.5.2021), με συγκεκριμένους ωστόσο περιορισμούς για επιχειρήσεις με κύκλο εργασιών άνω του 1.000.000 ευρώ. Τελικά το πρόβλημα υπερχρέωσης θα επιλυθεί μεταξύ επιχείρησης – τράπεζας με τη διενέργεια διαπραγματεύσεων, αρκετά σκληρών ορισμένες φορές και εξαρτωμένων από την διαπραγματευτική δύναμη που έκαστο μέρος έχει την κρίσιμη χρονική στιγμή (βλ. για περισσότερα εδώ). Ο νόμιμος εκπρόσωπος δεν ευθύνεται με την προσωπική του περιουσία για χρέη προς τα πιστωτικά ιδρύματα, εκτός κι αν έχει εγγυηθεί γι’ αυτά (το οποίο είναι και το συνήθως συμβαίνον στις οικογενειακές επιχειρήσεις). Δυνατή είναι και η χρήση της διαδικασίας εξυγίανσης, εφόσον υπάρχει η συμφωνία εκ μέρους του πιστωτικού ιδρύματος (ο κώδικας δεοντολογίας έχει ως στόχο τη συμφωνία ενώ η διαδικασία εξυγίανσης κατά βάση την προϋποθέτει∙ η επιλογή ενός εκ των δύο μηχανισμών εξαρτάται και από την φορολογική μεταχείριση της τυχόν διαγραφής χρέους).

6. Έχω ατομική επιχείρηση που έχει οφειλές μόνο σε ΕΦΚΑ και Δημόσιο.

Στην περίπτωση αυτή ενδεδειγμένη λύση φαίνεται να είναι η διαδικασία των εξωδικαστικού μηχανισμού με βάση τον διμερή μηχανισμό ρύθμισης. Για οφειλές προς τη Φορολογική Διοίκηση ή/και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης που υπερβαίνουν το ποσό των 10.000 ευρώ ανά πιστωτή, ο οφειλέτης μπορεί να κάνει αίτηση στον εξωδικαστικό μηχανισμό, η οποία δρομολογείται προς τον πιστωτή του (Δημόσιο ή/και ΕΦΚΑ) προκειμένου να του προτείνει μια ρύθμιση. Η ρύθμιση αυτή προκύπτει από ειδικό αλγόριθμο (δηλ. αυτόματο υπολογιστικό εργαλείο), που αξιολογεί την οικονομική κατάσταση του οφειλέτη (δηλ. έσοδα – εισοδήματα και περιουσία) ενώ οι δόσεις μπορούν να φτάσουν έως τις 240. Δεν μπορεί να λάβει χώρα διαγραφή βασικής οφειλής ασφαλιστικών εισφορών και παρακρατούμενων/επιρριπτόμενων φόρων (ΦΠΑ, ΦΜΥ κοκ). Λοιποί φόροι και ασφαλιστικές οφειλές μπορούν να διαγραφούν μέχρι και 75%. Προσαυξήσεις διαγράφονται έως 85% και πρόστιμα έως 95% (ενώ αυτοτελή πρόστιμα έως 75%). Το Δημόσιο και οι Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης οφείλουν να προτείνουν, ο καθένας ξεχωριστά, τη σύναψη διμερών συμβάσεων αναδιάρθρωσης οφειλών, εφόσον με τη σύμβαση ο οφειλέτης καθίσταται βιώσιμος ή αξιόχρεος, κατά περίπτωση, και η ανάκτηση του Δημοσίου ή του Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης είναι τουλάχιστον ίση προς την εκτιμώμενη ανάκτησή του σε περίπτωση πτώχευσης. Η αποπληρωμή γίνεται σε μηνιαίες τοκοχρεωλυτικές δόσεις με επιτόκιο Euribor 3μηνου + 5% περιθώριο. Μπορεί να υποβληθεί αίτηση για ρύθμιση και ήδη ρυθμισμένων οφειλών με βάση παλαιότερους νόμους. Ρυθμίζονται οφειλές που κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης είναι ήδη βεβαιωμένες (βασικές οφειλές συμπεριλαμβανομένων προσαυξήσεων, τόκων, προστίμων). Ο οφειλέτης, εφόσον δεν είναι υπερήμερος, θα πρέπει να επικαλεστεί γεγονότα από τα οποία να προκύπτει η επιδείνωση της οικονομικής του κατάστασης κατά 20% (για περισσότερα βλ. εδώ).

7. Είμαι βασικός μέτοχος/εταίρος/CEO εταιρείας με υψηλές οφειλές σε τράπεζες, ΕΦΚΑ και Δημόσιο. Η αξία της περιουσίας της εταιρείας είναι σημαντική αλλά μικρότερη από τις οφειλές της. 

Η ενδεδειγμένη λύση για την εταιρεία είναι αυτή του εξωδικαστικού μηχανισμού ή της εξυγίανσης. Η επιλογή του καταλληλότερου θεσμικού πλαισίου εκ των δύο, θα εξαρτηθεί από το ύψος των οφειλών του Δημοσίου/ΕΦΚΑ σε σχέση με αυτό των τραπεζών (π.χ. στο πλαίσιο του εξωδικαστικού μηχανισμού δεν μπορεί να διαγραφεί βασική οφειλή ΦΠΑ, ΦΜΥ, ασφαλιστικών εισφορών ενώ στη διαδικασία της εξυγίανσης τούτο είναι εφικτό∙ στο πλαίσιο του εξωδικαστικού η τεκμαιρόμενη συναίνεση του Δημοσίου/ΕΦΚΑ παρέχεται υπό την προϋπόθεση ότι οι οφειλές είναι κάτω του 1,5 εκατομμυρίου ενώ στην εξυγίανση το όριο αυτό αυξάνεται στα 15 εκατομμύρια ευρώ για Δημόσιο και ΕΦΚΑ χωριστά - βλ. για περισσότερα εδώ).  Προϋπόθεση, φυσικά, είναι να υπάρχει η στήριξη της τράπεζας ή των τραπεζών (εν γένει χρηματοδοτικών φορέων) που κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό των απαιτήσεων (60% του συνόλου των απαιτήσεων μεταξύ των οποίων και 50% αυτών με ειδικό προνόμιο για τη διαδικασία της εξυγίανσης και 40% για τη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού). Θα πρέπει, ωστόσο, να προσεχθεί ότι η οιαδήποτε διαγραφή χρεών προς το Δημόσιο και ΕΦΚΑ δεν ωφελεί και τα αλληλεγγύως υπεύθυνα πρόσωπα, όπως είναι ο εκπρόσωπος μιας Α.Ε.. Ενδέχεται, δηλ., να διαγραφεί ένα μεγάλο μέρος βασικής οφειλής και προστίμων/τόκων από οφειλές σε Δημόσιο και ΕΦΚΑ όσον αφορά στην εταιρεία, ωστόσο για όσα από αυτά είναι αλληλέγγυα υπεύθυνος και ο εκπρόσωπος (βλ. λ.χ. άρθρο 50 του Κώδικα Φορολογικής Διαδικασίας), ο τελευταίος θα συνεχίζει να τα οφείλει με υπέγγυα την προσωπική του περιουσία (εκτός κι αν το Δημόσιο/ΕΦΚΑ συμφωνήσει διαφορετικά - άρθρο 60 παρ. 3 ν. 4738/2020). Αυτό αναφέρει και η σχετική ΠΟΛ της ΑΑΔΕ, ωστόσο είναι ένα ζήτημα που θα κριθεί δικαστικώς στο μέλλον (για περισσότερα βλ. εδώ).

8. Είμαι εκπρόσωπος Α.Ε. που έχει υψηλές οφειλές σε Δημόσιο και ΕΦΚΑ. Δεν υπάρχει πιθανότητα εξυγίανσης και η εταιρεία δεν είναι βιώσιμη.

Σε αυτή την περίπτωση προτιμότερη εναλλακτική είναι η υποβολή της αίτησης πτώχευσης για λογαριασμό της Α.Ε. σε συνδυασμό με την απαλλαγή του νόμιμου εκπροσώπου από οφειλές προς Δημόσιο και ΕΦΚΑ (του άρθρου 195 νέου Πτωχευτικού Νόμου). Βάσει της εν λόγω ρύθμισης, απαλλάσσεται ο εκάστοτε διοικητής από κάθε ευθύνη του για οφειλές έναντι Δημοσίου και ΕΦΚΑ της Α.Ε. που προέκυψαν 3-5 χρόνια πριν την πτώχευση (η διάρκεια εξαρτάται από το χρόνο που έπαυσε η εταιρεία τις πληρωμές της), εκτός κι εάν υποβληθεί προσφυγή οποιουδήποτε έχει έννομο συμφέρον κατά της απαλλαγής του. Σε αντίθετη περίπτωση –αν δηλ. δεν κάνει χρήση της παραπάνω δυνατότητας-, ακόμα κι αν η Α.Ε. στερείται περιουσίας, το Δημόσιο και ΕΦΚΑ θα στραφούν κατά του εκπροσώπου της, ο οποίος και θα ευθύνεται με την ατομική του περιουσία.