Η Μεγάλη Έξοδος από την αγορά της Ρωσίας και το όπλο της Διανοητικής Ιδιοκτησίας

Legal Insight

Μάρτιος 2022

Ψαράκης Ιωάννης (ΜΔΕ ΙΙΙ, υπ. ΔΝ)

(Αναδημοσίευση από Moneyreview)

Περίληψη: Η εισβολή στην Ουκρανία έχει φέρει μεγάλες επιπτώσεις στην αγορά της Ρωσίας. Κολοσσοί της Δύσης επιθυμούν να "απεμπλακούν" από την ρώσικη αγορά - κάτι το οποίο σε ορισμένες περιπτώσεις (βλ. π.χ. συμβάσεις franchise) δεν είναι τόσο απλό να συμβεί. Η απομόνωση της Ρωσίας - με κάθε μέσο - αποτελεί μια μορφή των (άτυπων) κυρώσεων για την εισβολή της στην Ουκρανία. Η Ρωσία, από την πλευρά της, εφαρμόζει το δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας "κατά το δοκούν", ενισχύοντας ημεδαπές επιχειρήσεις οι οποίες παραβιάζουν αντίστοιχα δικαιώματα εταιρειών της Δύσης.

Ι. Η εισβολή στην Ουκρανία και η αγορά της Ρωσίας

Οι προεκτάσεις του πολέμου στην Ουκρανία κινούνται πραγματικά προς κάθε κατεύθυνση. Ορισμένες αποτελούν φυσική απόρροια της κατάστασης (αύξηση τιμών, αβεβαιότητα στο επιχειρείν), άλλες κινούνται στο πεδίο των ποινών κατά της Ρωσίας (λχ. αποκλεισμός από το σύστημα SWIFT) ενώ και η Ρωσία επιστρατεύει τα «όπλα» της, επιχειρώντας να πλήξει εχθρικές σε αυτή δυνάμεις, με όποιο τρόπο μπορεί, όταν τα πραγματικά όπλα δεν είναι αρκετά. Στο σημερινό άρθρο θα παρουσιάσουμε πώς η Ρωσία επιχείρησε να εκμεταλλευθεί τη μεγάλη αξία που ενσωματώνουν τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας στον «πόλεμο δίπλα στον πόλεμο» που διεξάγεται όχι τόσο με την Ουκρανία, όσο με τις τρίτες χώρες, προκειμένου να τις πλήξει. Τέλος, θα αντιληφθούμε το βασικό λόγο για τον οποίο πολλοί κολοσσοί δυσκολεύονται, αν και το επιθυμούν, να αποχωρήσουν από την αγορά της Ρωσίας.

ΙΙ. Η Πέππα πήγε πόλεμο

Τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας έχουν την ιδιότητα να ενσωματώνουν αξίες δίχως όρια. Για παράδειγμα, τα εμπορικά σήματα των εταιρειών Amazon, Apple και Google κοστολογούνται όσο ολόκληρο το ΑΕΠ της Ελβετίας, της Ουγγαρίας και του Λουξεμβούργου﮲ 934 δισεκατομμύρια δολάρια.

Αναγνωρίζοντας αυτή την πραγματικότητα, σύμφωνα με διάταγμα της 7ης Μαρτίου, η Κυβέρνηση της Ρωσικής Ομοσπονδίας, όρισε ότι όσοι παραβιάζουν δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας των οποίων δικαιούχος είναι φυσικό πρόσωπο ή εταιρεία από κράτη που διάκεινται εχθρικά στο πεδίο της εισβολής των δυνάμεων της Ρωσίας στα ουκρανικά εδάφη, δεν θα οφείλουν αποζημίωση για την χωρίς τη λήψη προηγούμενης άδειας, χρήση τους.

Το διάταγμα συγκεκριμένα αναφέρεται σε «κατόχους διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που συνδέονται με ξένα κράτη που διαπράττουν εχθρικές ενέργειες εναντίον ρωσικών νομικών και φυσικών προσώπων» και ορίζει ότι «το ποσό της αποζημίωσης είναι 0% του πραγματικού εισοδήματος από τη χρήση αυτή».

Μάλιστα, φαίνεται ότι τα Δικαστήρια της Ρωσίας επεκτείνουν αυτή τη μεταχείριση και σε λοιπά δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας: Σε άρθρο του Skynews της 13.3.2022 γίνεται αναφορά σε απόφαση η οποία αναγνώρισε ότι η χρήση του γνωστού καρτούν Πέππα το γουρουνάκι (εμπορικό σήμα στη Ρωσία – Trademark – και άρα προστατευόμενο), μπορεί να γίνεται από τρίτους χωρίς την καταβολή κάποιας αποζημίωσης στη δικαιούχο αμερικανική εταιρεία. Η δικαστική απόφαση έκανε αναφορά, συγκεκριμένα, «στις εχθρικές ενέργειες των ΗΠΑ και των συμμαχικών δυνάμεων», στο πλαίσιο του πολέμου με την Ουκρανία.

ΙΙΙ. Τα McDonald’s και ο Θείος Βάνιας

Η Ρωσική κυβέρνηση λοιπόν φαίνεται ότι «κλείνει το μάτι», κυρίως στις επιχειρήσεις με έδρα τη Ρωσία. Εκείνες βλέπουν με τη σειρά τους μια πολύ καλή ευκαιρία να εκμεταλλευτούν το κενό που αφήνουν στην αγορά κολοσσοί οι οποίοι αποσύρονται από την εγχώρια αγορά. Εκτός αυτού, όμως, οι ημεδαπές επιχειρήσεις εκμεταλλεύονται τα (ανύπαρκτα) αντανακλαστικά των εκεί Αρχών και Δικαστηρίων, στο πεδίο της προάσπισης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας «εχθρικών δυνάμεων». Σε αυτό το πλαίσιο, το φαινόμενο του “free-riding” είναι απολύτως ορθολογικό να ανθίζει.

Πρόσφατο παράδειγμα του ως άνω φαινομένου αποτελεί το εγχείρημα του «Θείου Βάνια» . Ο Θείος Βάνιας επιχείρησε να δραστηριοποιηθεί με το γνωστό «Μ» των McDonald’s, απλώς σε περιστροφή 90 μοιρών ώστε να ομοιάζει σε «Β», παραπέμποντας πάντως ευθέως στη γνωστή ένδειξη των McDonald’s (τα McDonald’s αποχώρησαν από την αγορά της Ρωσίας). Έτσι, ο Θείος Βάνιας, εκτός από σημαντικό μερίδιο αγοράς το οποίο θα αναμέναμε να εξασφαλίσει από το «κομμάτι της πίτας» που άφησαν πίσω τους τα McDonald’s, εκμεταλλεύεται και την φήμη, το καλό όνομα και όλα εκείνα που κάνουν το σήμα των McDonald’s να θεωρείται στους νομικούς κύκλους «σήμα φήμης» (reputed trademark). 

IV. Τα Marks and Spencer, τα Burger King και οι συμβάσεις franchise

Είναι πολλές όμως και οι περιπτώσεις στις οποίες γνωστές εταιρείες έχουν επιλέξει να δραστηριοποιηθούν στη Ρωσία με συμβάσεις δικαιόχρησης (franchise agreements). Στην περίπτωση αυτή, τα καταστήματα δεν τους ανήκουν – ανήκουν στους λεγόμενους “franchisees”. Λόγω του βασικού χαρακτηριστικού αυτής της σύμβασης (ουσιαστικά φορείς των επιχειρήσεων στην Ρωσία είναι άλλα πρόσωπα – φυσικά ή νομικά – στα οποία παρέχουν αυτό το δικαίωμα οι γνωστές αυτές εταιρείες έναντι ανταλλάγματος﮲ το λεγόμενο “royalty fee”) η απόφαση αποχώρησης από την ρώσικη αγορά δεν μπορεί, αυτομάτως, να μετουσιωθεί σε πράξη. Παραδείγματα της περίπτωσης αυτής, όπως αναφέρεται σε άρθρο της προηγούμενης εβδομάδας του BBC, αποτελούν γνωστά brands, όπως η Marks and Spencer και τα Burger King. Στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να παύσει να ισχύει (καταγγελία) η σύμβαση franchise, ώστε εκείνα τα καταστήματα, υπό το συγκεκριμένο εμπορικό σήμα, να παύσουν να λειτουργούν. Αυτό όμως μπορεί να συμβεί μόνο για πολύ συγκεκριμένους λόγους, βάσει της συγκεκριμένης κάθε φορά σύμβασης και ιδίως μέσω της ερμηνείας που θα γίνει σε αυτή.