Legal Insight
Φεβρουάριος 2023
Γιάννης Ψαράκης, υπ Δ.Ν., ΜΔΕ (III)
Θανάσης Ιωάννου, ΜΔΕ
(αναδημοσίευση από capital.gr)
Περίληψη: Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε τις προϋποθέσεις προστασίας του βιομηχανικού σχεδίου, δηλ. τον νέο και τον ατομικό χαρακτήρα, δίνοντας έμφαση στον κρίσιμο χρόνο για τον έλεγχο της συνδρομής τους. Ενδιαφέρον παράδειγμα αποτελεί η απόφαση της Επιτροπής Εφέσεων του EUIPO σε σχέση με παπούτσια της εταιρείας PUMA και σχετικές αναρτήσεις της τραγουδίστριας RIHANNA σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μέσα από αυτή την υπόθεση καθίσταται εμφανές ότι ακόμα και μια δημοσίευση στο διαδίκτυο που είναι προγενέστερη της κατάθεσης της αίτησης στον αρμόδιο οργανισμό βιομηχανικής ιδιοκτησίας, στερεί τον αιτούνται από την προστασία του νόμου.
Τι είναι το βιομηχανικό σχέδιο (design);
Η διαμόρφωση οποιουδήποτε είδους μονοπωλίου αποτελεί συνθήκη την οποία επιζητεί ο επιχειρηματίας. Και μολονότι τόσο το εθνικό όσο και το ενωσιακό δίκαιο διατηρούν αρνητική, εν γένει, στάση σε μονοπωλιακές διαμορφώσεις, υπάρχουν ωστόσο ορισμένα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας (intellectual property rights) τα οποία επιβραβεύουν την επιχείρηση με την απονομή μονοπωλιακού δικαιώματος. Τέτοιο είναι και το βιομηχανικό σχέδιο ή αλλιώς "design”.
Βιομηχανικό σχέδιο είναι η εξωτερικά ορατή εικόνα του συνόλου ή μέρους ενός βιομηχανικού ή βιοτεχνικού προϊόντος, η οποία προκύπτει από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει (π.χ. η γραμμή, το σχήμα, το χρώμα κλπ).
Προστασία μπορεί να παρασχεθεί για μια πληθώρα προϊόντων όπως κοσμήματα, ρούχα, παπούτσια, τσάντες, έπιπλα και είδη διακόσμησης, συσκευασίες, κατασκευές, παιγνίδια κτλ.
Η προστασία είναι πενταετής, με δυνατότητα ισόχρονων ανανεώσεων, έναντι πληρωμής τελών, μέχρι τα 25 χρόνια συνολικά. Κατόπιν, το σχέδιο περιπίπτει στην κοινή χρήση, γίνεται "κοινό κτήμα" και ο οποιοσδήποτε δικαιούται, κατ’ αρχήν, να το αντιγράψει.
Βασικές προϋποθέσεις προστασίας και η περίπτωση της Rihanna
Οι βασικές προϋποθέσεις για την προστασία ενός βιομηχανικού σχεδίου είναι να είναι νέο (novelty) και να έχει ατομικό χαρακτήρα (individual character). Αυτό σημαίνει ότι μέχρι τον χρόνο της κατάθεσης της αίτησης για καταχώριση δεν θα πρέπει να έχει διατεθεί στο κοινό κανένα πανομοιότυπο βιομηχανικό σχέδιο.
Πανομοιότυπα θεωρούνται τα σχέδια ή υποδείγματα των οποίων τα χαρακτηριστικά διαφέρουν μόνον ως προς επουσιώδεις λεπτομέρειες. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να δημιουργείται στον ενημερωμένο χρήστη μοναδική εντύπωση έναντι οποιουδήποτε άλλου προγενέστερου βιομηχανικού σχεδίου, έναντι, δηλαδή, σχεδίου το οποίο έχει καταστεί προσιτό στο κοινό πριν από την ημερομηνία κατάθεσης της αίτησης για καταχώριση.
Ειδικά η προϋπόθεση του ατομικού χαρακτήρα δημιουργεί πολλές φορές σημαντικά νομικά ζητήματα. Είναι πράγματι ρευστό το πότε συγκεκριμένο σχέδιο διαθέτει ατομικό χαρακτήρα. Πρόκειται για αξιολόγηση έντονα υποκειμενική κι ως εκ τούτου ανοικτή σε περισσότερες προσεγγίσεις. Στη διαμόρφωση μιας (σχετικής) ασφάλειας δικαίου έχουν συνδράμει η νομολογία όσο και η πρακτική του Γραφείου Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Intellectual Property Office - EUIPO). Η καλή γνώση, επομένως, του αντικειμένου αλλά και του τρόπου με τον οποίο οι κρίνοντες αντιμετωπίζουν ζητήματα βιομηχανικού σχεδίου αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή καταχώριση βιομηχανικού σχεδίου – είτε αυτό είναι εθνικό είτε ενωσιακό.
Για παράδειγμα, σε μια υπόθεση στην οποία κατά κάποιο τρόπο εμπλέκεται και η διεθνούς φήμης τραγουδίστρια Rihanna (διαβάστε στη συνέχεια), η Επιτροπή Εφέσεων του EUIPO στην υπόθεση R 726/2021-3 (22.8.2022) έκρινε ότι καταχωρισμένο βιομηχανικό σχέδιο της PUMA SA δεν διέθετε ατομικό χαρακτήρα.
Η αιτιολογία είναι ενδιαφέρουσα: η πλευρά η οποία επεδίωξε την ακυρότητα του βιομηχανικού σχεδίου (Handelsmaatschappij J. Van Hilst B. V.) προσκόμισε διάφορα δημοσιεύματα που εντόπισε στο διαδίκτυο, στα οποία φαίνονταν παπούτσια με παρεμφερές σχέδιο, σε χρόνο κατά πολύ προγενέστερο της κατάθεσης της δήλωσης βιομηχανικού σχεδίου. Έτσι, κατά τον χρόνο εκείνο, το συγκεκριμένο σχέδιο δεν είχε ατομικό χαρακτήρα, όπως απαιτούσαν (και απαιτούν) οι κείμενες διατάξεις.
Ιδιαίτερη βαρύτητα κατά την κρίση αυτή του EUIPO είχαν κάποιες δημοσιεύσεις στον λογαριασμό της Rihanna στο Instagram αλλά και στο προφίλ "badgalriri” με 300.000 likes, στο οποίο φαινόταν η Rihanna να φοράει τα παπούτσια αυτά ήδη από το 2014: ήδη δηλαδή νωρίτερα από την 26η Ιουλίου 2016 οπότε η PUMA SA υπέβαλε τη δήλωση καταχώρισης βιομηχανικού σχεδίου. Υπενθυμίζουμε ότι οι προϋποθέσεις του νέου και του ατομικού χαρακτήρα κρίνονται κατά τον χρόνο εκείνο (δηλ. της υποβολής). Κατ’ εξαίρεση, μόνο εφόσον ο ίδιος ο δικαιούχος του βιομηχανικού σχεδίου προχώρησε στην αποκάλυψή του (π.χ. μέσω κυκλοφορίας του προϊόντος) πριν την υποβολή της δήλωσης, τού παρέχεται μια περίοδος χάριτος (grace period) 12 μηνών εντός των οποίων θα πρέπει να υποβάλει αυτή (δηλ. τη δήλωση). Μόνο υπό την προϋπόθεση αυτή, παρά την προγενέστερη δημοσίευση του σχεδίου, δεν βλάπτεται η προϋπόθεση του νέου και ατομικού χαρακτήρα (και κατά συνέπεια δεν εμποδίζεται η καταχώριση του σχεδίου).
Το δίδαγμα για τις επιχειρήσεις;
Η ιστορία της PUMA και της Rihanna παρέχουν κάποια πολύ σημαντικά διδάγματα στο πεδίο του βιομηχανικού σχεδίου.
Μολονότι οι αριθμοί μαρτυρούν ότι οι καταχωρίσεις βιομηχανικών σχεδίων βρίσκονται σε μια συνεχή άνοδο (σήμερα ο EUIPO καταχωρίζει περίπου 100.000 designs ετησίως), κάθε βήμα του ενδιαφερόμενου πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή προκειμένου όχι απλά να καταχωριστεί το σχέδιο, αλλά και να μην ακυρωθεί στη συνέχεια. Αυτό, δηλαδή, που συνέβη στην περίπτωση της PUMA. Κάθε ανατροπή σχεδιασμού, πλήττει τη σταθερότητα μιας επιχείρησης και κατά συνέπεια την κερδοφορία της. Η βεβαιότητα αποτελεί σημαντικό παράγοντα της εμπορικής επιτυχίας.
Έχοντας πει αυτό, το ίδιο παράδειγμα αναδεικνύει το πόσο ευάλωτο είναι το δικαίωμα στο βιομηχανικό σχέδιο. Είναι πολύ πιθανό, μετά τον κατάλληλο νομικό έλεγχο, να διαπιστωθεί ότι το μονοπωλιακό δικαίωμα που έχει καταχωρίσει κάποιος ανταγωνιστής (διότι η καταχώριση βιομηχανικού σχεδίου κατατείνει σε μονοπωλιακό δικαίωμα) μπορεί να περιπέσει στην κοινή χρήση.
Δείτε όλα τα άρθρα
της Βιομηχανικής Ιδιοκτησίας