Legal Insight
Γιώργος Κεφαλάς, L.LM. mult, M.Sc.
Περίληψη: Λίγοι είναι εκείνοι που έχουν τις αναγκαίες νομικές γνώσεις, ώστε να γνωρίζουν επακριβώς τις διαδικασίες βάσει των οποίων κληρονομούν. Ένας σημαντικός αριθμός προσώπων αγνοεί, για παράδειγμα, ότι προκειμένου να μην καταστεί κληρονόμος πρέπει να αποποιηθεί την κληρονομία ή ότι η αποποίηση αυτή πρέπει να γίνει εντός συγκεκριμένης προθεσμίας. Συνέπεια αυτού είναι ότι συχνά πρόσωπα αντιμετωπίζουν αξιώσεις δανειστών του θανόντος εξαιτίας μίας κληρονομιάς την οποία δεν γνωρίζουν καν ότι έχουν αποδεχτεί. Τι μπορεί άραγε να κάνει ο γιος που, επειδή νόμιζε ότι ο θανών πατέρας του δεν είχε τίποτα στο όνομά του, θεώρησε ότι εφόσον δεν αποδεχτεί την κληρονομία δεν έχει καμία υποχρέωση από αυτήν, και ξαφνικά η Τράπεζα του ζητά να καταβάλει ένα δυσθεώρητο ποσό για το δάνειο του πατέρα του; Ακολούθως επιχειρείται μία συνοπτική παράθεση των δυνατοτήτων που έχει στη φαρέτρα του ο κληρονόμος αυτός.
1. Εισαγωγικά
Σύμφωνα με το ισχύον στην Ελλάδα κληρονομικό δίκαιο, από τη στιγμή του θανάτου του κληρονομουμένου, οι κληρονόμοι του αποκτούν αμέσως και χωρίς καμία άλλη διαδικαστική ενέργεια την κληρονομία του. Αν για κάποιον λόγο κληρονόμος δεν επιθυμεί να αποκτήσει την κληρονομία του θανόντος (λ.χ. επειδή ο θανών είχε μεγάλα χρέη), τότε θα πρέπει να προχωρήσει σε δήλωση αποποίησης της κληρονομίας μέσα σε προθεσμία τεσσάρων μηνών, η οποία ξεκινά από τη στιγμή που το εν λόγω πρόσωπο μαθαίνει ότι ο ίδιος είναι κληρονόμος του θανόντος. Σε περίπτωση που δεν προβεί σε δήλωση αποποίησης μέσα στην προθεσμία αυτή των τεσσάρων μηνών, θεωρείται ότι έχει αποδεχθεί την κληρονομία, με συνέπεια να αποκτά, αφενός, τα περιουσιακά στοιχεία του κληρονομουμένου, αλλά, παράλληλα, και τα τυχόν χρέη αυτού.
Οι ως άνω διατάξεις λίγο είναι γνωστές στον μέσο συναλλασσόμενο. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν ότι, από τη στιγμή που δεν κάνουν κάποια διαδικασία για να αποδεχθούν την κληρονομία, αυτό σημαίνει αυτομάτως ότι την αποποιούνται και, συνεπώς, καμία ευθύνη δεν έχουν για τα χρέη του θανόντος συγγενή τους. Η εσφαλμένη αυτή αντίληψη, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα τελευταία έτη, ιδίως λόγω της οικονομικής κρίσης, πολλές κληρονομίες είναι υπερχρεωμένες (λ.χ. επειδή ο θανών πατέρας του κληρονόμου ήταν εγγυητής σε δάνεια που δεν έχουν αποπληρωθεί), δημιουργεί συχνά πολύ επικίνδυνες καταστάσεις για τους κληρονόμους.
Τι μπορεί να κάνει ένας κληρονόμος σε μία τέτοια περίπτωση; Οι πιθανές λύσεις παρουσιάζονται κατωτέρω:
2. Ο κληρονόμος δεν γνωρίζει ότι κληρονομεί
Η πρώτη σανίδα σωτηρίας του κληρονόμου που άθελα του έχει κληρονομήσει τα χρέη του θανόντος επειδή παρήλθε η ως άνω τετράμηνη προθεσμία χωρίς να αποποιηθεί είναι να επικαλεστεί ότι δεν γνώριζε ότι είναι κληρονόμος. Η άγνοια ενός προσώπου για το κληρονομικό του δικαίωμα μπορεί να οφείλεται σε περισσότερους λόγους. Ειδικότερα:
α) Ο κληρονόμος αγνοεί τα ίδια τα πραγματικά περιστατικά που τον καθιστούν κληρονόμο. Έτσι, για παράδειγμα, ο κληρονόμος μπορεί να αγνοεί τον ίδιο τον θάνατο του κληρονομουμένου ή την ύπαρξη διαθήκης βάσει της οποίας κληρονομεί ή μπορεί να μην γνωρίζει ότι ο αρχικός κληρονόμος για κάποιον λόγο δεν αποδέχθηκε την κληρονομία και, συνεπώς, η κληρονομία πηγαίνει σε αυτόν. Οι περιπτώσεις αυτές είναι συνήθεις ιδίως όταν η κληρονομία καταλήγει τελικά σε κάποιον μακρινό συγγενή (π.χ. στον ανιψιό του θανόντος) και όταν δεν υπάρχουν συχνές επαφές μεταξύ των μελών μίας ευρύτερης οικογένειας. Στο πλαίσιο αυτό, η υπ’ αριθμ. 7110/2018 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης έκρινε ότι δεν είχε ξεκινήσει η τετράμηνη προθεσμία αποποίησης ως προς τα αδέρφια του ενάγοντος, τα οποία δεν είχαν πληροφορηθεί ότι τα τέκνα και τα εγγόνια του θανόντος είχαν προηγουμένως αποποιηθεί την κληρονομία, ενώ το γεγονός ότι διατηρούσαν τυπικές οικογενειακές σχέσεις μεταξύ τους δεν αναιρεί την άγνοιά των αδερφών για την αποποίηση των λοιπών μελών της οικογένειας.
β) Ο κληρονόμος αγνοεί το σύστημα κτήσης της κληρονομίας, αγνοεί δηλαδή ότι με τον θάνατο του κληρονομουμένου αποκτά την κληρονομία ο ίδιος. Η άγνοια εδώ δεν εντοπίζεται στα πραγματικά περιστατικά, όπως στην ανωτέρω περίπτωση, αλλά στο ίδιο το κληρονομικό δίκαιο, που προβλέπει ότι με τον θάνατο ενός προσώπου αυτομάτως η περιουσία του πηγαίνει στους κληρονόμους του. Η περίπτωση αυτή δυσχερώς γίνεται δεκτή από τα δικαστήρια, διότι οι περισσότεροι γνωρίζουν καλώς ότι άπαξ και αποβιώσει ο θανών κληρονομείται από τους κληρονόμους του. Μπορεί, ωστόσο, να γίνει δεκτή αναφορικά με άτομα που ουδεμία σχετική γνώση θα μπορούσαν να έχουν.
Στις δύο ως άνω περιπτώσεις γίνεται δεκτό από τα δικαστήριά μας ότι έως τη στιγμή που ο κληρονόμος μάθει ότι κληρονομεί δεν τρέχει η τετράμηνη προθεσμία της αποποίησης. Συνεπώς, θα πρέπει ο κληρονόμος ευθύς μόλις μάθει τα κρίσιμα περιστατικά που τον καθιστούν κληρονόμο, εφόσον δεν επιθυμεί την κληρονομία, να σπεύσει να υποβάλει τη δήλωση αποποίησης στο αρμόδιο Ειρηνοδικείο.
3. Ο κληρονόμος δεν γνωρίζει το νομικές διατάξεις σχετικά με την αποδοχή και την αποποίηση της κληρονομιάς
Διαφορετική είναι η περίπτωση όταν ο κληρονόμος γνωρίζει μεν ότι είναι κληρονόμος, αλλά αγνοεί ότι πρέπει να αποποιηθεί προκειμένου να μην λάβει την κληρονομία, αλλά και ότι η αποποίηση πρέπει να γίνει εντός συγκεκριμένης (τετράμηνης) προθεσμίας.
Στην περίπτωση αυτή ο κληρονόμος αγνοεί ουσιαστικά τις διατάξεις που αναφέραμε εισαγωγικά. Με την παρέλευση, λοιπόν, τεσσάρων μηνών από τότε που έμαθε ότι κληρονομεί, ο κληρονόμος θεωρείται ότι έχει αποδεχθεί την κληρονομία. Μοναδική πλέον λύση είναι, εντός έξι μηνών από τη στιγμή που θα μάθει τις κρίσιμες νομικές διατάξεις – δηλαδή ότι πρέπει να αποποιηθεί την κληρονομία εφόσον δεν την επιθυμεί και μάλιστα εντός προθεσμίας τεσσάρων μηνών – να ασκήσει στο αρμόδιο δικαστήριο αγωγή ακύρωσης της αποδοχής της κληρονομίας (η οποία προκύπτει από το ότι δεν αποποιήθηκε μέσα στην προθεσμία των τεσσάρων μηνών). Λόγος της ακύρωσης θα είναι το γεγονός ότι αν γνώριζε τις κρίσιμες νομικές διατάξεις, δηλαδή την υποχρέωση και την προθεσμία αποποίησης, δεν θα είχε αφήσει να περάσει άπρακτη η τετράμηνη προθεσμία, αλλά θα είχε προβεί εγκαίρως σε αποποίηση της κληρονομίας. Έτσι, η υπ’ αριθμ. 11/2018 απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Βόλου έκανε δεκτή αγωγή της κληρονόμου, κόρης της θανούσας, η οποία ήταν απόφοιτη δημοτικού και ουδέποτε είχε απευθυνθεί σε δικηγόρο για κληρονομικά ζητήματα, και ακύρωσε την πλασματική αποδοχή της κληρονομίας, κρίνοντας ότι αγνοούσε το σύστημα αποποίησης που προβλέπει ο Αστικός Κώδικας.
Συνήθως η άγνοια αυτή του κληρονόμου αίρεται όταν στρέφονται εναντίον του δανειστές της κληρονομίας (λ.χ. η Τράπεζα από την οποία είχε λάβει δάνειο ο θανών πατέρας του κληρονόμου κοινοποιεί εξώδικο ή διαταγή πληρωμής προς τον κληρονόμο και του ζητάει να εξοφλήσει το δάνειο), οπότε – λογικά – ο κληρονόμος απευθύνεται σε δικηγόρο ο οποίος τον διαφωτίζει σχετικά. Κρίσιμες είναι πάντοτε οι συγκεκριμένες πραγματικές συνθήκες. Ενδεικτικώς, η απόφαση υπ’ αριθμ. 827/2017 του Αρείου Πάγου, αναφερόμενη στην κρίση του Εφετείου, δέχθηκε ότι κάθε μέσος συνετός άνθρωπος που λαμβάνει μία αγωγή από κάποιον δανειστή της κληρονομίας, δεν θα αμελούσε, αλλά θα απευθυνόταν σε δικηγόρο. Έτσι κρίνοντας, απέρριψε τους ισχυρισμούς του αναιρεσείοντος περί άγνοιας των διατάξεων αναφορικά με την αποποίηση της κληρονομίας.
Δυσχερώς, πάντως, θα μπορεί να επικαλεσθεί άγνοια των εν λόγω διατάξεων ένας δικηγόρος, ένας συμβολαιογράφος ή ένας φοιτητής νομικής σχολής ή κάποιο πρόσωπο το οποίο είχε αποποιηθεί, κατά το παρελθόν, άλλες κληρονομίες. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση υπ’ αριθμ. 506/2017 του Εφετείου Πατρών, η οποία έκρινε ότι δικαιολογείτο η σχετική άγνοια των εναγόντων, συνταξιούχου πρώην ηλεκτρολόγου και οικοκυράς, διότι «λόγω των επαγγελμάτων τους στερούνταν νομικής κατάρτισης».
Συνεπώς, όταν ο κληρονόμος αποκτήσει γνώση της υποχρέωσης και της προθεσμίας αποποίησης πρέπει εντός έξι μηνών από τη στιγμή που απέκτησε την εν λόγω γνώση να ασκήσει αγωγή, με την οποία θα ζητά την ακύρωση της σιωπηρής αποδοχής της κληρονομίας. Αφού δε κατορθώσει να ακυρωθεί δικαστικά η σιωπηρή αποδοχή θα πρέπει στη συνέχεια να υποβάλει δήλωση αποποίησης της κληρονομίας ενώπιον του αρμόδιου Ειρηνοδικείου.
4. Η άγνοια ως προς το ενεργητικό και το παθητικό της κληρονομίας δεν δικαιολογεί την ακύρωση της αποδοχής
Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται ως προς το εξής: Σε περίπτωση που ο κληρονόμος αποδεχθεί την κληρονομία, είτε υποβάλλοντας σχετική δήλωση αποδοχής είτε επειδή δεν υπέβαλε εμπρόθεσμα την απαιτούμενη δήλωση αποποίησης, δεν μπορεί να ζητήσει την ακύρωση την αποδοχής αυτής για τον λόγο ότι δεν γνώριζε το ακριβές ύψος του ενεργητικού (περιουσιακά στοιχεία) ή του παθητικού (χρέη) της κληρονομίας. Έτσι, για παράδειγμα, εάν κάποιος αποδεχτεί την κληρονομία, θεωρώντας ότι ο θανών π.χ. πατέρας του δεν είχε χρέη και, στη συνέχεια, εμφανιστεί κάποιος δανειστής που επικαλείται ότι ο θανών του χρωστούσε χρήματα, δεν μπορεί ο κληρονόμος να ζητήσει να ακυρωθεί η αποδοχή της κληρονομίας επειδή δεν γνώριζε το συγκεκριμένο χρέος. Μόνοι διέξοδοι για τον εν λόγω κληρονόμο είναι όσα αναφέρθηκαν αμέσως παραπάνω.
5. Αντί επιλόγου
Συχνά πρόσωπα βρίσκονται ξαφνικά οφειλέτες επειδή αγνοούσαν ότι κληρονόμησαν κάποιο χρέος ή επειδή, παρά το γεγονός ότι το γνώριζαν, αγνοούσαν ότι, για να μην ευθύνονται, όφειλαν εγκαίρως (συγκεκριμένα εντός προθεσμίας τεσσάρων μηνών από τη στιγμή που έμαθαν την ιδιότητά τους ως κληρονόμων) να υποβάλουν δήλωση αποποίησης της κληρονομίας που τους επάγεται. Στις περιπτώσεις αυτές, οι δανειστές της κληρονομίας θα σπεύσουν να εισπράξουν τα χρέη τους από τους εν λόγω κληρονόμους, εκτός εάν οι τελευταίοι προβούν στις ενέργειες που εκτίθενται ανωτέρω και κατορθώσουν να αποδεσμευτούν από την ανεπιθύμητη για αυτούς κληρονομία.
Δείτε όλα τα άρθρα
του Κληρονομικού Δικαίου