Legal Insight
Νοέμβριος 2024
Δανάη Στάμαργα, ΜΔΕ
Περίληψη: Μετά την εισαγωγή της ερμηνευτικής διάταξης του άρ. 35 ν. 4786/2021, δυνάμει της οποίας παρατείνεται η προθεσμία, που έχουν οι ανήλικοι στη διάθεσή τους προκειμένου να αποφασίσουν εάν θα αποποιηθούν μία κληρονομία, μέχρι ένα έτος μετά την ενηλικίωσή τους, δημιουργείται το πρακτικό πρόβλημα της διαιώνισης για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα μίας αβεβαιότητας στις συναλλαγές, ιδίως όσον αφορά απαιτήσεις τρίτων προς την κληρονομία, οι οποίοι καθ’ όλο το διάστημα της ανωτέρω προθεσμίας αποποίησης αδυνατούν να στραφούν κατά του ανηλίκου, ο οποίος ακόμα δεν έχει καταστεί οριστικός κληρονόμος, και ως εκ τούτου αδυνατούν να ικανοποιήσουν τις αξιώσεις τους. Στο παρόν άρθρο εξετάζεται η δυνατότητα αντιμετώπισης του ανωτέρω προβλήματος μέσω της λύσης του θεσμού της δικαστικής εκκαθάρισης της κληρονομίας.
1. Εισαγωγικά: Κληρονομική διαδοχή - Ευεργέτημα της απογραφής - Δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας και σκοπός αυτής:
Όταν ένα πρόσωπο πεθαίνει η κληρονομία του, δηλαδή το σύνολο της περιουσίας του (ενεργητικό και παθητικό) περιέρχεται στους κληρονόμους αυτού. Μόλις οι κληρονόμοι του αποθανόντος αποδεχθούν την κληρονομία αυτού, η τελευταία ενώνεται με την ατομική τους περιουσία, με αποτέλεσμα οι προσωπικοί δανειστές του κληρονόμου να μπορούν να ικανοποιηθούν τόσο από την ατομική περιουσία αυτού όσο και από την κληρονομία, οι οποίες πλέον συνιστούν ένα ενιαίο σύνολο. Αντίστοιχα, ο κληρονόμος ευθύνεται και με τη δική του περιουσία για τις υποχρεώσεις της κληρονομίας (1901 ΑΚ), άρα και οι δανειστές της κληρονομίας μπορούν να ικανοποιηθούν τόσο από την κληρονομιαία περιουσία όσο και από την ατομική περιουσία του κληρονόμου. Εξαίρεση στον ανωτέρω κανόνα αποτελεί η περίπτωση της αποδοχής της κληρονομίας με το ευεργέτημα της απογραφής, όπου, στην περίπτωση αυτή ο κληρονόμος ευθύνεται για τα χρέη της κληρονομίας μέχρι το ύψος του ενεργητικού αυτής.
Σε κάθε περίπτωση, είτε, δηλαδή, κάποιος έχει αποδεχτεί με το ευεργέτημα της απογραφής, είτε όχι, ο θεσμός της δικαστικής εκκαθάρισης της κληρονομίας δίνει τη δυνατότητα στους δανειστές της κληρονομίας (δηλ. κατά κύριο λόγο στους δανειστές του αποθανόντος – κληρονομούμενου) να ικανοποιούνται από το ενεργητικό της κληρονομίας κατά προτίμηση σε σχέση με τους ατομικούς δανειστές του κληρονόμου. Στην ουσία, η δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας προστατεύει του δανειστές αυτής τόσο από το ενδεχόμενο να συντρέξουν με ατομικούς δανειστές του κληρονόμου με κίνδυνο να μην ικανοποιηθούν, εάν δεν υπάρχει επαρκές ενεργητικό, όσο και από μία ενδεχόμενη κακή διοίκηση της κληρονομίας από τον κληρονόμο. Έτσι, ενώ το ευεργέτημα της απογραφής προστατεύει τον κληρονόμο και τους ατομικούς δανειστές αυτού από τους δανειστές της κληρονομίας, η δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας προστατεύει τους δανειστές της κληρονομίας από τους ατομικούς δανειστές του κληρονόμου και από την τυχόν κακή διαχείριση της κληρονομίας από τον κληρονόμο.
2. Περιπτώσεις όπου συντρέχει ανάγκη προστασίας των δανειστών της κληρονομίας – Ειδικότερα η περίπτωση της επαγωγής της κληρονομίας σε ανήλικο:
Βάσει των ανωτέρω, την δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας μπορεί να αιτηθεί οποιοσδήποτε δανειστής της κληρονομίας σε περίπτωση που συντρέχουν περιστατικά που δημιουργούν αμφιβολίες ως προς την ικανοποίηση της απαίτησής του. Οι αμφιβολίες αυτές μπορεί να εδράζονται στην κρίσιμη οικονομική κατάσταση του κληρονόμου, στην ανεπάρκεια του ενεργητικού της κληρονομίας, στην κακή διαχειριστική συμπεριφορά του κληρονόμου, καθώς και σε πράξεις αυτού οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την ικανοποίηση των δανειστών της κληρονομίας. Τέτοιες πράξεις είναι για παράδειγμα η απόκρυψη μέρους του ενεργητικού, η εσπευσμένη κατά προτίμηση εξόφληση κάποιων δανειστών, η αδικαιολόγητη άρνηση παροχής κρίσιμων για την κατάσταση της κληρονομίας πληροφοριών κ.λπ.
Τέλος, μία ακόμα περίπτωση κατά την οποία μπορεί να ζητηθεί η δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας είναι η περίπτωση κατά την οποία η κληρονομία επάγεται σε ανήλικο, ο οποίος, πλέον, βάσει της ερμηνευτικής διάταξης του άρ. 35 ν. 4786/2021, έχει το δικαίωμα να αποποιηθεί την κληρονομία εντός ενός έτους μετά την ενηλικίωσή του. Μέχρι τότε ο ανήλικος θεωρείται προσωρινός κληρονόμος και κανείς από τους δανειστές της κληρονομίας δεν μπορεί να εξαναγκάσει τους γονείς του ανηλίκου σε αποδοχή ή αποποίηση για λογαριασμό του τελευταίου, προκειμένου να καταστεί αυτός βέβαιος κληρονόμος και να μπορέσει ο εκάστοτε δανειστής να ικανοποιήσει τις αξιώσεις του (ίδ. Δ. Παπαδοπούλου – Κλαμαρή, Νέα ρύθμιση για την προθεσμία αποποίησης κληρονομίας που επάγεται σε ανήλικο αρ. 35 ν. 4786/2021, σε Συλλογικό Έργο, Τιμητικό Τόμο για την Καθηγήτρια Γιάννα Καρύμπαλη – Τσίπτσιου, τόμ. 2, 2022, σελ. 1295 επ., με περαιτέρω εκεί παραπομπές). Αποτέλεσμα της ανωτέρω διάταξης είναι η αβεβαιότητα ως προς το πρόσωπο του οριστικού κληρονόμου να επιμηκύνεται για ένα υπερβολικά μεγάλο χρονικό διάστημα, εις βάρος πάντα της ασφάλειας των συναλλαγών, η οποία θίγεται περισσότερο, όσο αναβάλλεται η ένταξη της κληρονομίας στην περιουσία του κληρονόμου.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα επιμήκυνσης της εν λόγω αβεβαιότητας για υπερβολικά μεγάλο χρονικό διάστημα είναι η περίπτωση όπου ο κληρονόμος έχει, μεν, συλληφθεί αλλά δεν έχει ακόμα γεννηθεί κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου. Στην περίπτωση αυτή το χρονικό διάστημα που παρέχεται στον ανήλικο κληρονόμο προκειμένου να αποδεχθεί ή να αποποιηθεί την κληρονομία θα είναι όχι πλέον 4 μήνες από το θάνατο ή την επαγωγή (όπως ορίζεται στο άρ. 1847 ΑΚ), αλλά 19 και πλέον έτη μετά το θάνατο ή την επαγωγή, ήτοι ένα χρόνο μετά την ενηλικίωσή του. Εάν, δε, μετά την παρέλευση του ανωτέρω χρονικού διαστήματος γίνει και αποποίηση της κληρονομίας από τον κληθέντα ως ανήλικο κληρονόμο την τελευταία ημέρα της ετήσιας προθεσμίας μετά την ενηλικίωσή του, τότε θα κληθεί στην κληρονομία (και πάλι ως προσωρινός κληρονόμος) το πρόσωπο που θα είχε κληθεί κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου, αν ο εντέλει αποποιηθείς δεν ζούσε κατά το χρόνο θανάτου του κληρονομούμενου. Αποτέλεσμα τούτου θα είναι να αρχίζει στο πρόσωπο του νέου προσωρινού κληρονόμου νέα προθεσμία αποποιήσεως, τετράμηνη, αν είναι ενήλικος, ή μακρύτερη, εάν τυχόν είναι ανήλικος. Καθίσταται, έτσι, η κληρονομία εκκρεμής, τόσο έναντι των δανειστών της όσο και έναντι του Δημοσίου, για ένα ιδιαιτέρως μακρό χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα οι δανειστές της κληρονομίας να υποχρεώνονται να ζητήσουν τη δικαστική εκκαθάριση αυτής κατά τα άρθρα 1913 επ. του ΑΚ (ίδ. Ι. Κατρά, Προθεσμία αποποίησης κληρονομίας από ανήλικο και η νέα διάταξη του άρθρου 35 του ν. 4786/2021, σε Ελληνική Δικαιοσύνη, 2 (2021), σελ. 339). Η λύση αυτή, άλλωστε, καθίσταται αναπόφευκτη δεδομένου ότι σε διαφορετική περίπτωση, οι δανειστές της κληρονομίας θα κινδύνευαν να απωλέσουν τις τυχόν αξιώσεις τους λόγω παραγραφής αυτών εντός του κατά τα ανωτέρω μακροχρόνιου διαστήματος.
3. Η λύση της δικαστικής εκκαθάρισης της κληρονομίας – Τρόπος και συνέπειες αυτής:
Σε όλες τις ανωτέρω περιπτώσεις ο δανειστής της κληρονομίας που διατηρεί αμφιβολίες ως προς την ικανοποίηση των απαιτήσεών του μπορεί να υποβάλει αίτηση ενώπιον του Δικαστηρίου της κληρονομίας και να ζητήσει τη δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας και τον διορισμό εκκαθαριστή, προτείνοντας μάλιστα και το πρόσωπο το οποίο θεωρεί καταλληλότερο για να διοικήσει την κληρονομιαία περιουσία με σκοπό την σύμμετρη ικανοποίηση των δανειστών αυτής. Στους δανειστές της κληρονομίας που μπορούν να υποβάλουν την ως άνω αίτηση συγκαταλέγονται, όχι μόνο οι δανειστές του κληρονομούμενου αλλά και οι δανειστές της κληρονομίας που οι απαιτήσεις τους γεννήθηκαν κατά την επαγωγή, όπως πχ οι δανειστές για έξοδα κηδείας ή το Δημόσιο για απαιτήσεις από φόρους της κληρονομίας κ.λπ. Σε ό,τι αφορά τους δανειστές που διαθέτουν απαίτηση, η οποία είναι εξασφαλισμένη εμπραγμάτως (υποθήκη, ενέχυρο), μπορούν να ζητήσουν τη δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας μόνο στο μέτρο που δεν εξασφαλίζονται πλήρως από την εμπράγματη ασφάλεια. Η, δε, δικαστική εκκαθάριση της κληρονομίας μπορεί να διαταχθεί, όπως ήδη προαναφέρθηκε, και όταν ο κληρονόμος έχει αποδεχθεί την κληρονομία με το ευεργέτημα της απογραφής, καθώς και όταν υπάρχει εκτελεστής διαθήκης, ο οποίος, μάλιστα, δεν αποκλείεται να διοριστεί και εκκαθαριστής.
Μετά την κήρυξη της δικαστικής εκκαθάρισης της κληρονομίας και την κοινοποίηση της σχετικής απόφασης στον εκκαθαριστή, ο τελευταίος οφείλει να επιμεληθεί την δημοσίευση της περίληψής της στον τύπο εντός ενδεικτικής προθεσμίας ενός μηνός, με πρόσκληση των κληρονομικών δανειστών να αναγγείλουν τις απαιτήσεις τους και τα δικαιολογητικά τους στοιχεία. Στη συνέχεια, ο εκκαθαριστής της κληρονομίας διαχειρίζεται αυτήν με σκοπό την ικανοποίηση των δανειστών της κληρονομίας, των οποίων τις απαιτήσεις έχει επαληθεύσει, και προς το σκοπό αυτό μπορεί να προβεί ακόμα και στην ρευστοποίηση στοιχείων της κληρονομιαίας περιουσίας, και τέλος προβαίνει στην απογραφή αυτής, την καταγραφή δηλαδή των στοιχείων του ενεργητικού και του παθητικού αυτής. Εφόσον, διαπιστωθεί ότι το ενεργητικό της κληρονομίας επαρκεί για την ικανοποίηση των υποχρεώσεών της, ο εκκαθαριστής εξοφλεί στο ακέραιο τους δανειστές που αναγγέλθηκαν εμπρόθεσμα και επαληθεύτηκαν οι απαιτήσεις τους. Στη συνέχεια εκπληρώνει τις απαιτήσεις των λοιπών μη αναγγελθέντων κληρονομικών δανειστών, και όποιο υπόλοιπο απομείνει το παραδίδει στον κληρονόμο.
4. Επίλογος:
Μετά την εισαγωγή της ερμηνευτικής διάταξης του άρ. 35 ν. 4786/2021, η οποία σύμφωνα με όσα προαναφέρθηκαν μπορεί να παρατείνει την προθεσμία της αποποίησης της κληρονομίας μέχρι και 19 έτη στην πράξη, με αντίστοιχη παράταση και της αβεβαιότητας ικανοποίησης των τυχόν αξιώσεων κατά της κληρονομίας, καθίσταται σαφές πόσο σημαντικό ρόλο μπορεί να διατελέσει ο θεσμός της δικαστικής εκκαθάρισης της κληρονομίας στις περιπτώσεις αυτές, με γνώμονα πάντα την επίτευξη όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ασφάλειας στις συναλλαγές.
Δείτε όλα τα άρθρα
του Κληρονομικού Δικαίου