Οι Πρόσφατες Αλλαγές στον Εξωδικαστικό Μηχανισμό Ρύθμισης Οφειλών του ν. 4738/2020

Legal Insight

May 2023

Γιώργος Κεφαλάς, LL.M. (mult.), Μ.Sc.

(αναδημοσίευση από ot.gr)

Περίληψη: Με τον πρόσφατο νόμο 5024/2023, αλλά και τις υπουργικές αποφάσεις υπ’ αριθμ. 40953 και 40992, επήλθαν σημαντικές αλλαγές στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών του ν. 4738/2020, στην περίφημη δηλαδή «πλατφόρμα του εξωδικαστικού». Πρόκειται για τις σημαντικότερες μέχρι σήμερα αλλαγές στην εν λόγω διαδικασία, με στόχο να καταστεί αυτή περισσότερο «ελκυστική» για τους οφειλέτες. Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε συνοπτικά τις πιο σημαντικές από τις αλλαγές αυτές.

1. Εισαγωγή

Η πλατφόρμα του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών του ν. 4738/2020 ξεκίνησε τη λειτουργία της την 1η.6.2021 και έχει διανύσει έκτοτε, όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενα άρθρα μας, σημαντική πορεία. Άλλωστε, η σχετική διαδικασία προβάλλεται ως το πλέον βασικό νομοθέτημα στο πλαίσιο αντιμετώπισης της αφερεγγυότητας φυσικών προσώπων και επιχειρήσεων.

Παρά τον ως άνω στόχο, ωστόσο, και τις μεγάλες φιλοδοξίες που ήδη από την ψήφιση του νόμου είχαν συνοδεύσει τη διαδικασία του εξωδικαστικού, η πραγματικότητα υπήρξε διαφορετική, καθώς ο αριθμός των ρυθμίσεων μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού παραμένει σήμερα μικρός. Στο πλαίσιο αυτό, από την έναρξη λειτουργίας της πλατφόρμας έχουν γίνει προσπάθειες βελτίωσης της διαδικασίας, η πιο σημαντική από από τις οποίες έλαβε χώρα με την ψήφιση του ν. 5024/2023. Πρόκειται, άλλωστε, για τη σημαντικότερη μεταρρύθμιση της διαδικασίας, καθώς με αυτή τροποποιείται ο ίδιος ο νόμος του εξωδικαστικού μηχανισμού, ενώ οι μέχρι σήμερα αλλαγές αφορούσαν κυρίως στην απλοποίηση της πλατφόρμας του εξωδικαστικού, δηλαδή είχαν τεχνικό κατά κύριο λόγο περιεχόμενο.

2. Οι αλλαγές στη διαδικασία του εξωδικαστικού

Οι σημαντικότερες από τις αλλαγές που επέφερε ο νόμος 5024/2023, αλλά και οι σε συνέχεια αυτού εκδοθείσες υπ’ αριθμ. 40953 και 40992 υπουργικές αποφάσεις, στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού είναι οι εξής:

– Η, φαινομενικά τουλάχιστον, σημαντικότερη αλλαγή που επέφερε ο ν. 5024/2023 στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού είναι η υποχρέωση των χρηματοδοτικών φορέων, αλλά και του οφειλέτη, να αιτιολογούν τη μη συναίνεσή τους στην πρόταση ρύθμισης που προκύπτει από το υπολογιστικό εργαλείο. Το κείμενο της αιτιολόγησης δεν θα είναι ελεύθερο, αλλά, αντίθετα, θα υπάρχουν για τους χρηματοδοτικούς φορείς προδιατυπωμένες αιτιολογίες που έχουν τύχει επεξεργασίας από την Ελληνική Ένωση Τραπεζών και από την Ένωση Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις.

Αποτελεί σημαντική αλλαγή, διότι ο οφειλέτης, στην περίπτωση που η αιτιολογία της απόρριψης δεν είναι «πειστική», θα μπορεί σε τυχόν μελλοντικό δικαστικό αγώνα να επικαλεστεί την καταχρηστική συμπεριφορά του πιστωτή του. Πράγματι, η πρόταση που θα εξάγεται από το υπολογιστικό εργαλείο, το οποίο έχει λάβει υπόψη του τόσο τα εισοδήματα του οφειλέτη, όσο και την αξία της περιουσίας του, προκειμένου να προσδιορίσει την ικανότητα αποπληρωμής του, αλλά και τα ποσά ανάκτησης κάθε πιστωτή, αποτελεί αναμφισβήτητα έναν ενδείκτη για μία λύση κατάλληλη και βιώσιμη.

Ωστόσο, η σημασία της αλλαγής φαίνεται να είναι περιορισμένη, καθώς ο οφειλέτης, σε περίπτωση που δεν γίνει δεκτή η πρόταση του εργαλείου από τους χρηματοδοτικούς φορείς, δεν λαμβάνει γνώση του περιεχομένου της πρότασης, παρά μόνον της αιτιολογίας απόρριψής της. Έτσι, όμως, δεν θα είναι – πλην εξόφθαλμων περιπτώσεων – εύκολο να αμφισβητήσει την αιτιολογία απόρριψης από πλευράς του πιστωτή.

Ήδη, μάλιστα, η Ελληνική Ένωση Τραπεζών και η Ένωση Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις υπέβαλαν την από 16.3.2023 κοινή επιστολή τους προς την Ε.Γ.Δ.Ι.Χ. με κατάλογο των προτεινόμενων αιτιολογιών απόρριψης της πρότασης του εξωδικαστικού μηχανισμού. Όπως προκύπτει από τον κατάλογο αυτόν, ορισμένες εκ των αιτιολογιών πάσχουν αθεράπευτης αοριστίας, όπως λ.χ. αναφορικά με τις αιτιολογίες: «Ιστορικό αντισυναλλακτικής συμπεριφοράς» ή «Ο εξωδικαστικός μηχανισμός δεν αποτελεί το πρόσφορο μέσο ρύθμισης της οφειλής, λόγω του ύψους ή/και της φύσης αυτής». Παράλληλα, όπως προκύπτει από τον ως άνω κατάλογο των αιτιολογιών, αποτελούν λόγο απόρριψης της πρότασης του εξωδικαστικού μηχανισμού τόσο ο ορισμός πλειστηριασμού εντός τριών μηνών από την οριστική υποβολή όσο και η μη συμμετοχή τυχόν συνοφειλετών (λ.χ. εγγυητών), καθώς περιέχονται στον κατάλογο και οι εξής αιτιολογίες: «Μη συμμετοχή όλων των ενεχομένων (συνοφειλετών ή/και εγγυητών)» και «Επίκειται πλειστηριασμός εντός των επόμενων τριών μηνών».

Να σημειωθεί ότι ήδη στην πλατφόρμα του εξωδικαστικού έχει διαμορφωθεί νέα καρτέλα που τιτλοφορείται «Ψηφοφορία», όπου υπάρχει σχετικό πεδίο, στο οποίο οι πιστωτές μπορούν να καταχωρούν την αιτιολογία της τυχόν απόρριψης της πρότασης του υπολογιστικού εργαλείου, ενώ αντίστοιχο πεδίο έχει προστεθεί και στην «Σύμβαση Αναδιάρθρωσης/Εκπροσώπηση» αναφορικά με τον οφειλέτη.

– Η δεύτερη σημαντικότερη αλλαγή, η οποία υλοποιήθηκε με τις υπ’ αριθμ. 40953 και 40992 υπουργικές αποφάσεις, είναι η μείωση του επιτοκίου για τις ρυθμίσεις με τους δημόσιους φορείς (Δημόσιο και Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης – στο εξής Φ.Κ.Α.) από κυμαινόμενο Euribor τριμήνου + 5% που ήταν μέχρι σήμερα σε σταθερό επιτόκιο 3%. Η μείωση είναι σημαντική, ιδίως αν λάβουμε υπόψη μας ότι σήμερα το Euribor τριμήνου έχει ξεπεράσει πλέον το 3% (με ανοδική, μάλιστα, τάση), ήτοι συνολικά το επιτόκιο των ρυθμίσεων για Δημόσιο και Φ.Κ.Α. θα ξεπερνούσε το 8%. Επίσης σημαντικό είναι ότι η εν λόγω μείωση του επιτοκίου θα καταλαμβάνει και ρυθμίσεις που έχουν ήδη υλοποιηθεί, με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση των τόκων που καλούνται να καταβάλλουν οι οφειλέτες. Η σημασία της αλλαγής αυτής καθίσταται ακόμη πιο κατανοητή, αν σκεφτούμε ότι μέχρι σήμερα η όποια διαγραφή βασικής οφειλής, τόκων ή προσαυξήσεων στην πράξη συχνά εξανεμιζόταν λόγω του υψηλού επιτοκίου της ρύθμισης.

– Ο οφειλέτης θα έχει περαιτέρω πλέον τη δυνατότητα να ζητήσει, με την αίτηση υπαγωγής του στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών, να διατηρηθεί ακέραιη τυχόν ενήμερη ή ήδη ρυθμισμένη οφειλή του προς χρηματοδοτικό φορέα και να ρυθμιστούν μόνον οι λοιπές οφειλές του έναντι λοιπών χρηματοδοτικών ή δημόσιων φορέων. Ωστόσο, όπως ειδικότερα αναφέρεται στον νόμο, θα πρέπει οι δόσεις του συνόλου των ενήμερων ή ρυθμισμένων οφειλών του αιτούντος να μην αποκλίνουν σε ποσοστό μεγαλύτερο από το 15% από τη δόση που προκύπτει για τις ίδιες οφειλές βάσει του υπολογιστικού εργαλείου.

Η εφαρμογή της διάταξης αυτής στην πράξη είναι πιθανό να δημιουργήσει αρκετά προβλήματα. Για παράδειγμα τι θα συμβεί στην περίπτωση που ο οφειλέτης έχει συνάψει, πριν την υποβολή της αίτησης στον εξωδικαστικό μηχανισμό, ρύθμιση που προβλέπει περίοδο χάριτος ή καταβολή μόνον τόκων για ορισμένο χρονικό διάστημα; Στην περίπτωση αυτή η δόση που θα προκύψει από το υπολογιστικό εργαλείο είναι εξαιρετικά πιθανό ότι θα αποκλίνει σε σχέση με τη δόση της ρύθμισης σε ποσοστό μεγαλύτερο του 15% και, ως εκ τούτου, δεν θα μπορεί να εξαιρεθεί. Συνεπώς, θα πρέπει να αναμείνουμε την τυχόν εξειδίκευση της ως άνω διάταξης με τις επερχόμενες υπουργικές αποφάσεις ή τη δοκιμασία αυτής στην πράξη, ώστε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για την αποτελεσματικότητά της.

Ήδη έχουν υλοποιηθεί οι σχετικές τροποποιήσεις στην πλατφόρμα, όπου ο οφειλέτης μπορεί να επιλέξει αναλυτικά από τις οφειλές που εμφανίζονται ως μη ληξιπρόθεσμες, εκείνες τις οποίες επιθυμεί να εξαιρέσει από τη διαδικασία του εξωδικαστικού.

– Επίσης πολύ σημαντική είναι η έκπτωση στο σύνολο των ανεξόφλητων τόκων καταβολής της ρύθμισης έναντι των δημόσιων φορέων, που χορηγείται σε περίπτωση ολικής προεξόφλησης της ρύθμισης. Έστω, δηλαδή, ότι ένας οφειλέτης ρυθμίζει μέσω του εξωδικαστικού μηχανισμού τις οφειλές του προς το Δημόσιο σε βάθος 20 ετών. Σε περίπτωση που στο πέμπτο έτος κατορθώσει να συγκεντρώσει το εναπομένον ποσό του κεφαλαίου της ρύθμισης και προχωρήσει σε προεξόφληση, τότε απαλλάσσεται από τους τόκους των 15 ετών που απέμεναν.

Σημαντικό είναι να σημειωθεί ότι η εν λόγω αλλαγή καταλαμβάνει και τις ρυθμίσεις εξωδικαστικού μηχανισμού που είχαν ήδη υλοποιηθεί πριν από την έναρξη ισχύος του νόμου.

– Πλέον μέσω του εξωδικαστικού δεν ρυθμίζονται μόνον οφειλές έναντι χρηματοδοτικών φορέων (τραπεζών και εταιρειών διαχείρισης απαιτήσεων), του Δημοσίου και των Φορέων Κοινωνικής Ασφάλισης, αλλά και οφειλές υπέρ τρίτων που βεβαιώνονται και εισπράττονται από το Δημόσιο, όπως λ.χ. οι οφειλές έναντι των Δήμων. Παρέχεται, μάλιστα, η δυνατότητα σε οφειλέτες που έχουν ολοκληρώσει τη διαδικασία του εξωδικαστικού να υποβάλουν νέα αίτηση εντός προθεσμίας δύο μηνών από την έναρξη ισχύος του νόμου, προκειμένου να ρυθμίσουν οφειλές υπέρ τρίτων ή και οφειλές έναντι του Δημοσίου και των Φ.Κ.Α. που βεβαιώθηκαν μέχρι την υποβολή της αίτησης.

– Καταργήθηκε η εξαίρεση κατά την οποία δεν μπορούσε να υποβάλει αίτηση στον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών του ν. 4738/2020 πρόσωπο, εφόσον το 90% των οφειλών του συγκεντρώνονταν σε έναν μόνον χρηματοδοτικό φορέα. Πλέον, δηλαδή, μπορεί κάποιος να υποβάλει αίτηση υπαγωγής στον εξωδικαστικό μηχανισμό ακόμη και εάν οφείλει σε μία μόνον τράπεζα, αρκεί το ποσό της οφειλής να υπερβαίνει το ποσό των 10.000 ευρώ. Αυτό, δηλαδή, που ήδη ίσχυε σε σχέση με οφειλές προς το Δημόσιο και τους Φ.Κ.Α., επεκτείνεται πλέον και αναφορικά με τους χρηματοδοτικούς φορείς.

– Ορίζεται πλέον ρητά ότι σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης του οφειλέτη από τους χρηματοδοτικούς φορείς ακολουθεί υποχρεωτικά η διμερής διαδικασία για τη ρύθμιση των οφειλών έναντι του Δημοσίου και του ΕΦΚΑ. Με την παλιότερη διάταξη, η διμερής διαδικασία ακολουθούσε μόνον στην περίπτωση μη εμπρόθεσμης υποβολής πρότασης από τους πιστωτές.

– Μία ακόμη αλλαγή, η οποία, παρά το γεγονός ότι δεν συνδέεται άμεσα με τον εξωδικαστικό μηχανισμό, θα εξυπηρετήσει σε μεγάλο βαθμό τους οφειλέτες είναι η δυνατότητα για κάθε φυσικό και νομικό πρόσωπο να αιτηθεί μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας τη χορήγηση βεβαίωσης για τυχόν οφειλές προς τους χρηματοδοτικούς φορείς, το Δημόσιο και τους Φ.Κ.Α.. Ωστόσο, η υποβολή της εν λόγω αίτησης συνεπάγεται και συναίνεση του οφειλέτη στην άρση του απορρήτου των τραπεζικών καταθέσεων και του φορολογικού του απορρήτου. Η ρύθμιση αυτή εισάγεται επειδή παρατηρήθηκε ότι πολλοί οφειλέτες δημιουργούσαν αίτηση στον εξωδικαστικό μηχανισμό του ν. 4738/2020 μόνον προκειμένου να πληροφορηθούν τα ποσά των οφειλών τους και χωρίς πραγματική πρόθεση ρύθμισης μέσω του εργαλείου αυτού.

– Περαιτέρω, με την υπ’ αριθμ. 40953 υπουργική απόφαση ορίστηκε ότι αιτήσεις που δεν έχουν οριστικοποιηθεί και δεν εκκρεμεί για αυτές αίτημα διόρθωσης θα διαγράφονται εντός 90 ημερών και θα θεωρούνται ως μη υποβληθείσες.

– Τέλος, σε τεχνικό επίπεδο, μία σημαντική διαφοροποίηση αφορά στην εκτίμηση της αξίας των κινητών πραγμάτων. Έτσι, ενώ μέχρι σήμερα για κινητά αξίας άνω των 10.000 ευρώ απαιτούταν εκτίμηση από πιστοποιημένο στο Υπουργείο Οικονομικών εκτιμητή, το όριο αυτό μεταβλήθηκε και ανέρχεται πλέον στο ποσό των 50.000 ευρώ, καθιστώντας ακόμη πιο εύκολη και λιγότερο δαπανηρή την υποβολή αίτησης στον εξωδικαστικό μηχανισμό.

3. Αντί επιλόγου

Ο εξωδικαστικός μηχανισμός ρύθμισης οφειλών θεσπίστηκε για να αποτελέσει το βασικό εργαλείο αντιμετώπισης της αφερεγγυότητας φυσικών προσώπων και επιχειρήσεων. Ωστόσο, μέχρι σήμερα η διαδικασία δεν έχει κατορθώσει να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ο ν. 5024/2023 και οι σε συνέχεια αυτού εκδοθείσες υπουργικές αποφάσεις σίγουρα κάνουν την όλη διαδικασία πιο «ελκυστική» και πιο απλή για τους οφειλέτες, ενώ, παράλληλα, με τη θέσπιση της υποχρέωσης αιτιολόγησης της απόρριψης των προτάσεων, προσπαθούν να θέσουν τις τράπεζες και τις εταιρείες διαχείρισης προ των ευθυνών τους για τις περιπτώσεις που αναιτιολόγητα απορρίπτουν προτάσεις, με σκοπό να ικανοποιηθούν μέσω διαδικασιών αναγκαστικής εκτέλεσης. Το κάτα πόσον οι, θεμιτοί, αυτοί στόχοι, πράγματι θα επιτευχθούν, θα το δείξει η πράξη στο άμεσο μέλλον.