Διανομή Μερίσματος στην Ανώνυμη Εταιρεία και Παραγραφή Αξίωσης Μετόχων

Legal Insight

Νοέμβριος 2023

Άντα Τσόγια, ΜΔΕ (mult.)

(αναδημοσίευση από taxheaven.gr)

Περίληψη: Το βασικότερο κίνητρο για να αποκτήσει ένα πρόσωπο μετοχές ανώνυμης εταιρείας είναι το περιουσιακό δικαίωμα που του παρέχουν για συμμετοχή του στα ετήσια κέρδη της εταιρείας, μέσω της διανομής μερίσματος. Στο παρόν αναλύονται συνοπτικά οι τρόποι διανομής του μερίσματος στην ανώνυμη εταιρεία, η αξίωση που γεννάται υπέρ του δικαιούχου μετόχου για την λήψη μερίσματος και το διάστημα εντός του οποίου μπορεί ο δικαιούχος να προχωρήσει στη δικαστική επιδίωξή της.  

1. Εισαγωγικά 

Το σημαντικότερο δικαίωμα περιουσιακής φύσης του μετόχου είναι το δικαίωμα συμμετοχής του στα πράγματι επιτευχθέντα ετήσια κέρδη της εταιρείας, βάσει του ποσοστού των μετοχών του επί του μετοχικού κεφαλαίου, το οποίο δεν μπορεί να θιγεί με σχετική καταστατική διάταξη ούτε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης. Ο μέτοχος, έχει, επίσης, δικαίωμα να του καταβληθεί το τμήμα των κερδών, το οποίο δεν επιβάλλεται να παρακρατηθεί από τον νόμο ή το καταστατικό ή από το εταιρικό συμφέρον. Σε περίπτωση, δε, προσβολής των ως άνω δικαιωμάτων του μετόχου ενδέχεται να στοιχειοθετεί ευθύνη της εταιρείας για αποζημίωση ή και να συντρέχουν οι προϋποθέσεις για την ακύρωση της σχετικής απόφασης περί διανομής κερδών της Γενικής Συνέλευσης. Κάθε εταιρεία, στο πλαίσιο του νομίμως επιτρεπτού, ακολουθεί τη δική της πολιτική διανομής μερισμάτων, λαμβάνοντας υπόψη αφενός το εταιρικό συμφέρον, βάσει του οποίου η παραμονή (του συνόλου ή τμήματος) των κερδών στην εταιρεία αυξάνει τη ρευστότητά της και συνακόλουθα την φερεγγυότητά της και αφετέρου το οικονομικό συμφέρον των μετόχων που έχουν εισφέρει τα χρήματά τους στην εταιρεία προσδοκώντας στο οικονομικό όφελος από την κερδοφόρα πορεία της. Τι προβλέπεται, όμως, για τη διανομή του μερίσματος στους μετόχους της ανώνυμης εταιρείας; Πότε γεννάται και πότε παραγράφεται η αξίωση του δικαιούχου για τη λήψη του μερίσματος μετόχου;

2. Διανομή μερίσματος 

α. Ελάχιστο μέρισμα (άρθ. 161 ν. 4548/2018):

Η νομοθετική πρόβλεψη για την (καταρχήν) υποχρεωτική διανομή στους μετόχους του ελάχιστου μερίσματος –το οποίο συνίσταται στο 35% των καθαρών κερδών που απομένει μετά την αφαίρεση της κράτησης για τον σχηματισμό του τακτικού αποθεματικού και των λοιπών πιστωτικών κονδυλίων της κατάστασης αποτελεσμάτων που δεν προέρχονται από πραγματοποιημένα κέρδη– έχει ως σκοπό την προστασία των δικαιούχων μετόχων από τον κίνδυνο μη διανομής ποσού ως μερίσματος, παρά την κερδοφορία της εταιρείας. Μία τέτοια επιλογή θα ωφελούσε μεν την εταιρεία και τους εταιρικούς δανειστές, δεδομένης της ενίσχυσης της ρευστότητάς της, όμως, θα πλήττονταν στην πράξη το περιουσιακό δικαίωμα των μετόχων για συμμετοχή τους στα κέρδη, το οποίο αποτελεί το βασικό κίνητρο για την απόκτηση των μετοχών της εταιρείας.  

Καταρχήν το μέρισμα διανέμεται στους μετόχους σε μετρητά. Εντούτοις, κατ’ αρθ. 161 παρ. 4 ν. 4548/2018, είναι δυνατή η καταβολή του σε είδος (λ.χ. σε τίτλους ημεδαπών ή αλλοδαπών εταιρειών ή διανομή άλλων περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας, τα οποία θα πρέπει να έχουν αποτιμηθεί) με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης που λαμβάνεται με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία ή ομοφωνία και στην οποία προσδιορίζονται με ακρίβεια τα προς διανομή περιουσιακά στοιχεία. Για τη διανομή σε είδος θα πρέπει η εταιρεία να υπαχθεί σε υποχρεωτικό ή προαιρετικό έλεγχο από ορκωτό ελεγκτή ή ελεγκτική εταιρία. Σύμφωνα, δε, με το άρθ. 161 παρ. 3 ν. 4548/2018, η Γενική Συνέλευση με απόφασή της που λαμβάνεται με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία έχει τη δυνατότητα να κεφαλαιοποιήσει τα κέρδη που αντιστοιχούν στο προς διανομή ελάχιστο μέρισμα, προχωρώντας σε αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας με ταυτόχρονη διανομή μετοχών σε όλους τους μετόχους, υπολογιζομένων στην ονομαστική τους αξία. 

Στην υποχρεωτική ως άνω διανομή του ελάχιστου μερίσματος τίθενται νομοθετικά οι εξής εξαιρέσεις (άρθ. 161 παρ. 2 ν. 4548/2018): 1) η Γενική Συνέλευση λαμβάνοντας απόφαση με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία έχει τη δυνατότητα να μειώσει το ποσό του ελάχιστου μερίσματος μέχρι το 10% των καθαρών κερδών (μετά τις ανωτέρω κρατήσεις) και 2) είναι δυνατή η μη διανομή ελάχιστου μερίσματος με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης που λαμβάνεται με αυξημένη απαρτία και πλειοψηφία του 80% του εκπροσωπούμενου σε αυτή κεφαλαίου (σε αυτή την περίπτωση το μη διανεμηθέν ποσό σχηματίζει κάποιο αποθεματικό ή μεταφέρεται στην επόμενη χρήση ως κέρδη εις νέο).

Τέλος, αναφέρεται ότι, με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της εταιρείας, που λαμβάνεται εντός της χρήσης, μπορεί να διανεμηθεί προσωρινό μέρισμα υπό τις οριζόμενες στο άρθ. 162 ν. 4548/2018 προϋποθέσεις και περιορισμούς, το οποίο τελεί υπό την αίρεση της έγκρισής του από την τακτική Γενική Συνέλευση, η οποία εγκρίνει τις οικονομικές καταστάσεις της αντίστοιχης χρήσης εντός της οποίας διανεμήθηκε το προσωρινό μέρισμα. 

β. Περαιτέρω μέρισμα εκ των λοιπών κερδών: 

Τα κέρδη που απομένουν μετά τη διανομή του πρώτου μερίσματος διανέμονται σύμφωνα με τις διατάξεις του καταστατικού της εταιρείας και την απόφαση της τακτικής Γενικής Συνέλευσης. Αν, δηλαδή, το καταστατικό δεν ορίζει κάτι σχετικό, τότε η Γενική Συνέλευση αποφασίζει ελεύθερα για τη διανομή τους, μπορεί δε να τα διανείμει ως περαιτέρω (δεύτερο) μέρισμα στους μετόχους, εφόσον δεν υφίσταται άλλη ειδικότερη ανάγκη της εταιρείας, οπότε μπορεί να τα χρησιμοποιήσει για σχηματισμό αποθεματικών, διάθεση στους εργαζομένους, μεταφορά τους ως κέρδη εις νέο κ.λπ.. Το δεύτερο μέρισμα μπορεί, επίσης, αντί να καταβληθεί σε μετρητά, να διανεμηθεί σε είδος και να κεφαλαιοποιηθεί, σύμφωνα με τα ως άνω αναφερόμενα για το ελάχιστο μέρισμα, με τη διαφορά ότι η Γενική Συνέλευση αποφασίζει με απλή απαρτία και πλειοψηφία. 

3. Αξίωση του μετόχου στο μέρισμα

α. Νομική φύση αξίωσης και προϋποθέσεις γέννησής της:

Η αξίωση για καταβολή μερίσματος έχει ως αντικείμενο τη λήψη από τον δικαιούχο μέτοχο συγκεκριμένου ποσού (καταρχήν) σε μετρητά από την εταιρεία. Ο μέτοχος έχει το γενικό δικαίωμα συμμετοχής του στα κέρδη της εταιρείας, όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω. Η απαίτηση, όμως, για την καταβολή του μερίσματος αποκτάται μόνο, όταν η Γενική Συνέλευση εγκρίνει τις οικονομικές καταστάσεις και αποφασίσει την διανομή των κερδών. Η αξίωση αυτή είναι ελεύθερα μεταβιβαστή (ακόμη κι όταν απορρέει από μετοχές με περιορισμούς ως προς τη μεταβίβασή τους), και μπορεί να ενσωματωθεί σε τίτλο (αξιόγραφο) στον κομιστή (μερισματόγραφο), και ως εκ τούτου η άσκηση του εξ αυτής δικαιώματος και η μεταβίβασή του να προϋποθέτει κατοχή του μερισματόγραφου. Μεταβιβαστό είναι επίσης και το δικαίωμα (η προσδοκία) καταβολής κερδών σε μελλοντικές χρήσεις. Περαιτέρω, η εν λόγω αξίωση μπορεί να ενεχυραστεί και να κατασχεθεί λ.χ. από τυχόν δανειστές του δικαιούχου μετόχου. Κατ’ αρθ., δε 33 παρ. 5 ν. 4548/2018 είναι δυνατό να τεθεί με καταστατική διάταξη απαγόρευση ή περιορισμός ως προς τη δυνατότητα μεταβίβασης της σχετικής αξίωσης από τον δικαιούχο μέτοχο σε τρίτο πρόσωπο. Τέλος, η εταιρεία έχει δικαίωμα συμψηφισμού του ποσού που αντιστοιχεί στο μέρισμα του δικαιούχου μετόχου με τυχόν ανταπαίτησή της κατά του τελευταίου από οποιαδήποτε αιτία. 

Αξίζει να σημειωθεί, ότι η αξίωση του μετόχου για καταβολή του μερίσματος, όπως αυτό έχει εγκριθεί με την σχετική απόφαση περί διανομής κερδών της τακτικής Γενικής Συνέλευσης, δεν θίγεται χωρίς την συναίνεση του δικαιούχου μετόχου, ακόμη και στην περίπτωση που η Γενική Συνέλευση με μεταγενέστερη απόφασή της ανακαλέσει την σχετική απόφαση διανομής ή λ.χ. περιορίσει το διανεμητέο ποσό. 

β. Μέτοχοι δικαιούχοι λήψης μερίσματος και μετοχές που συμμετέχουν στην διανομή:

Δικαιούχος λήψης του μερίσματος είναι όποιος, κατά τη χρονική στιγμή γέννησης της αξίωσης για λήψη μερίσματος, είναι κύριος της μετοχής, είναι, δε, αδιάφορο το χρονικό διάστημα που έχει παρέλθει από την απόκτηση των σχετικών μετοχών. Σε περίπτωση συγκυριότητας, δικαιούχοι είναι όλοι οι περισσότεροι συγκύριοι, έκαστος κατά την αναλογία της μερίδας του στην συγκυριότητα εκάστης μετοχής. Σε περίπτωση ενεχυρασμένης μετοχής δικαιούχος είναι ο κύριος αυτής και όχι ο ενεχυρούχος δανειστής (άρθ. 1220 ΑΚ), ο οποίος δικαιούται σε είσπραξη του μερίσματος, μόνο όμως προς συνυπολογισμό του σχετικού ποσού στο ασφαλιζόμενο με το ενέχυρο χρέος (άρθ. 1221-1222 ΑΚ). Τέλος, σε περίπτωση επικαρπίας επί μετοχής δικαιούχος του μερίσματος είναι ο επικαρπωτής (άρθ. 1142 ΑΚ). 

Αξίωση στο μέρισμα παρέχουν όλες οι μετοχές, η συμμετοχή τους, δε, στο προς διανομή συνολικό ποσό, το οποίο εξαρτάται από την κερδοφορία της εταιρείας, είναι ανάλογη της ονομαστικής αξίας τους (άρθ. 36 παρ. 1 εδ. β΄ ν. 4548/2018). Σημειώνεται, δε,  ότι, κατ’ αρθ. 35 ν. 4548/2018: «μετοχές που ανήκουν σε μια σειρά ή κατηγορία μπορούν να έχουν διαφορετική ονομαστική αξία από τις άλλες». Όσον αφορά ειδικότερα τις προνομιούχες μετοχές, εκείνες παρέχουν περισσότερα, έναντι των κοινών μετοχών, περιουσιακά δικαιώματα και προνόμια στους κατόχους τους, ενδέχεται, δε, μεταξύ άλλων, να έχουν διαφορετικό ποσοστό συμμετοχής στην διανομή, όπως και καταβολή μερίσματος και για χρήσεις, για τις οποίες δεν έγινε σχετική διανομή επειδή λ.χ. ήταν ζημιογόνες (βλ. άρθ. 38 ν. 4548/2018 και τις διατάξεις του ισχύοντος καταστατικού εκάστης εταιρείας). Αξίωση για λήψη του ελάχιστου μερίσματος δεν έχουν οι μέτοχοι – κάτοχοι μετοχών που έχουν αποσβεστεί κατ’ αρθ. 32 ν. 4548/2018, οι οποίοι όμως συμμετέχουν κανονικά στη διανομή τυχόν περαιτέρω –πέραν του ελάχιστου– μερίσματος. Τέλος, σε περίπτωση υπερημερίας του μετόχου ως προς το σύνολο ή μέρος της καταβολής της εισφοράς του, ο ίδιος δεν έχει αξίωση λήψης μερίσματος. 

4. Παραγραφή της αξίωσης για λήψη μερίσματος

Το μέρισμα, κατ’ αρθ. 160 παρ. 3 ν. 4548/2018) καταβάλλεται στους μετόχους εντός προθεσμίας δύο (2) μηνών από την απόφαση της τακτικής Γ.Σ. περί διάθεσής κερδών και διανομής του συγκεκριμένου ποσού ως μερίσματος (ΑΠ 1445/2014). Η προθεσμία των δύο (2) μηνών αποτελεί δήλη ημέρα (άρθ. 341 παρ. 1 ΑΚ) και ως εκ τούτου, με την πάροδό της εκκινεί και η τοκοφορία του οφειλόμενου στον μέτοχο από την εταιρεία ποσού, χωρίς να απαιτείται ο ίδιος να προχωρήσει σε προηγούμενη όχλησή της εταιρείας (Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών 5266/1998). Η αξίωση του μετόχου για την καταβολή σε αυτόν του μερίσματος από την εταιρεία παραγράφεται, κατ’ άρθ. 250 αρ. 15 ΑΚ, πέντε (5) έτη από τότε που γεννήθηκε η σχετική αξίωση και κατέστη δυνατή η δικαστική επιδίωξή της (άρθ. 251 ΑΚ). Η δε, πενταετής προθεσμία αρχίζει μόλις λήξει το έτος μέσα στο οποίο συμπίπτει η έναρξη της παραγραφής, δηλαδή εν προκειμένω από το τέλος του έτους, κατά το οποίο εγκρίθηκε ο ισολογισμός της χρήσης και λήφθηκε η απόφαση περί διανομής των μερισμάτων από την τακτική Γενική Συνέλευση.

Σημειώνεται ότι, εφόσον ο μέτοχος που έχει αξίωση για λήψη μερίσματος δεν ασκήσει εντός της πενταετίας την σχετική αξίωσή του, τότε το ποσό του μερίσματος περιέρχεται στο Ελληνικό Δημόσιο και δεν παραμένει στην εταιρεία (άρθ. 1 ν.δ. 1195/1942, όπως κυρώθηκε με την ΠΥΣ 315/30.5.1946). Ωστόσο, η εν λόγω πενταετής παραγραφή της απαίτησης από μερίσματα υπέρ του Δημοσίου διακόπτεται, όταν, κατά τη διάρκειά της, η υπόχρεη εταιρεία αναγνωρίσει την απαίτηση του δικαιούχου του μερίσματος με οποιονδήποτε τρόπο (άρθ. 260 ΑΚ). Αυτό μπορεί να γίνει λ.χ. όταν η εταιρεία μεταφέρει το ποσό του οφειλόμενου μερίσματος από τον λογαριασμό 53.01 «Μερίσματα πληρωτέα» σε πίστωση του προσωπικού λογαριασμού του δικαιούχου του μερίσματος μετόχου, ενημερώνοντας σχετικά τον δικαιούχο. 

5. Αντί Επιλόγου

Συνοψίζοντας, η διανομή στους μετόχους ελάχιστου μερίσματος, εφόσον η χρήση είναι κερδοφόρα, είναι καταρχήν υποχρεωτική. Η αξίωση του δικαιούχου μετόχου για καταβολή σε αυτόν μερίσματος από την εταιρεία γεννάται κατόπιν λήψης από την τακτική Γενική Συνέλευση της απόφασης περί διανομής κερδών (στο πλαίσιο των εγκριθεισών οικονομικών καταστάσεων). Εντός δύο μηνών από τη λήψη της απόφασης η εταιρεία υποχρεούται να αποδώσει το προς διανομή μέρισμα στον δικαιούχο. Η σχετική, δε, αξίωση του μετόχου παραγράφεται μετά πέντε έτη από τη λήξη του έτους εντός του οποίου λήφθηκε η σχετική απόφαση της τακτικής Γενικής Συνέλευσης. Τυχόν παρέλευση της πενταετίας χωρίς ο μέτοχος να προχωρήσει στην επιδίωξη της ικανοποίησης της αξίωσής του, έχει ως συνέπεια την περιέλευση του σχετικού ποσού στο  Δημόσιο.